Δεν μπορεί να είναι κανείς χριστιανός και να φαντάζεται τον Καβάφη πεθαμένο. Ο Καβάφης μάς βοηθάει να ζήσουμε. Ο Καβάφης δεν ήταν ένας παράξενος άνθρωπος, ξένος προς την Αλεξάνδρεια. Με τα χρήματά του, την ομοφυλοφιλία του, τους τρόπους συμπεριφοράς του, ήταν ένας Αλεξανδρινός. Ήταν ένας άνθρωπος σοφός που συνελάμβανε τις μορφές τής ζωής και τις μετέδιδε ενισχυμένες. Καθώς ήταν ένας άνθρωπος εξαίσιος, σ’ αυτές τις μορφές τής ζωής του έδινε μια ποιότητα τρομαχτική κι έτσι δεν μας πέφτει λόγος να τον κατακρίνουμε γι’ αυτές. Κανείς δε μπορεί ν’ απαγγείλει Καβάφη, μόνο ο ίδιος θα μπορούσε να διαβάσει Καβάφη. Οι άλλοι μόνο σεβασμό μπορούν να έχουν γι’ αυτόν. Έτσι ανάβει κανείς τη λάμπα το βράδυ και τον διαβάζει. Δεν είναι ο Καβάφης ο μόνος ποιητής που θαυμάζω. Θαυμάζω τον Σολωμό, τον Μπωντλαίρ, τον Χαίλντερλιν. Συζητούν συχνά για αδυναμίες στο έργο του Καβάφη. Όπως και να το κάνουμε, μπροστά στις Πυραμίδες δεν συζητάς την αρχιτεκτονική τους, αλλά μένεις άφωνος. Ήταν τόσο μεγάλος, πού δεν του ξέφυγε κανένα ψεγάδι κι όπου υπάρχει τέτοιο είναι ηθελημένο. Συγκαταλέγεται ανάμεσα στους ευεργέτες της ανθρωπότητας. Αυτό που έλεγε ο Σολωμός. «Πρέπει με δύναμη να συλλάβει ο νούς και μετά βαθιά η καρδιά να αισθανθεί ό,τι ο νους συνέλαβε», το συναντούμε εξαίσια στον Καβάφη. Χρειάζεται να πιάνουμε το κεφάλι μας και να τον διαβάζουμε για να δεχόμαστε το πότισμα απ’ τα νάματα της μεγαλοφυϊας του, όπως όταν ήμασταν παιδιά και τρέχαμε υπό βροχήν. Τα πάντα πρέπει ν’ ατενίζονται με σεβασμό σ’ αυτόν και να προσπαθούμε να τα πάρουμε στην ψυχή μας.
Έχει πολλή εργασία στο έργο του ο Καβάφης. Δεν είναι μικρόψυχος. Το κείμενο που γράφει το ξανασκέφτεται, το ξανααισθάνεται, το ξαναπονά. Η αγάπη του για την ανθρωπότητα είναι μεγάλη. Δεν θα επέτρεπε ποτέ να υπάρχει κάτι βλαβερό στα ποιήματά του. Δεν ξέρω αν μπορεί να παραδεχτεί κανείς τη μεγαλοψυχία στη μεγαλοφυϊα, αλλά ο Καβάφης την είχε. Όπως είχε έναν σπάνιο ανδρισμό, πού μας αποκαλύπτεται μέσα απ’ την ποίησή του. Καθώς ήταν ένας άνθρωπος τέλειος, και ο άνδρας σ’ αυτόν ήταν μεγάλος. Αλλά οι άνθρωποι είναι μικροί και θέλουν να ταυτίζουν ανόμοια πράγματα μεταξύ τους. Ξέρετε τί λέγεται «καβάφης»; «Καβάφης» λέγεται αυτός που πουλά έτοιμα παπούτσια, ετοιματζίδικα. Ο Καβάφης έκανε να προφέρουμε αυτό το όνομα και να είναι σά να λέμε ψωμί. Ο Καβάφης ήταν αυτό που είναι οι μεγάλοι ποιητές: citoyens du monde. Ταυτόχρονα με τη δύναμή του είχε απέραντη καλωσύνη. Δεν θα μπορούσε να περιφρονήσει την πόλη και τους ανθρώπους πού μ’ αυτούς ζούσε. Είχε αγάπη για όλα. Όπου και να είχε γεννηθεί θα ήταν ο ίδιος. Οι γενικοί κανόνες της ζωής δεν αφορούν τις μεγαλοφυϊες. Είχε τη μεγάλη ευτυχία --και ήταν σε θέση να την κατανοήσει-- ότι ήταν Έλλην. Ο λαός μας έχει δίκιο -- ή μάλλον ο Νασρεντίν Χότζας που δεν είναι Τούρκος, αλλά Έλληνας. Του είπαν: «Λένε κακά εις βάρος σου». Και απάντησε: «Κάτι καλό θα του έχω κάνει». Οι δυό μεγάλοι λαοί της γης είναι οι Έλληνες και οι Εβραίοι. Οι Έλληνες είπαν τα πάντα για τον άνθρωπο. Οι Εβραίοι μας μίλησαν για τον Θεό. Γι’ αυτό τόσα χρόνια καταδιωκόμαστε, γιατί κάτι καλό έχουμε κάνει. Είναι πραγματικοί λαοί, όχι από συμφέροντα καμωμένοι και σ’ έναν απ’ αυτούς τούς μεγάλους λαούς ανήκει ο Καβάφης. Ο δημιουργός έχει αγάπη μέσα του. Ο ελληνισμός έχει αγάπη μέσα του. Οι Έλληνες ποτέ δεν έσφαξαν. Ποτέ δεν θα δείτε Νύχτα Αγίου Βαρθολομαίου παρά τοις ΄Ελλησι. Ήμουν στον πόλεμο του '40-'41 και οι Ιταλοί έκαναν ό,τι μπορούσαν για να μας σκοτώσουν. Εγώ χρησιμοποιούσα τις χειροβομβίδες για να βάζω τα τσιγάρα μέσα. Όταν ερχόταν η στιγμή τής επιθέσεως, μόλις έφταναν με απήλασσαν απ’ το καθήκον να τους ξεκοιλιάσω καθώς μου φώναζαν «Μπέλλα Γκρέτσια». Βλέπετε η ζωή έχει πολλά φάρδυτα, όπως έλεγε ο Κόντογλου. Οι άνθρωποι όταν δεν είναι όχλος, είναι πολύ διαφορετικοί γι’ αυτό έχουμε από τη μια τον Παπαδιαμάντη και από την άλλη τον Καβάφη. Αλλά και τότε μόνο είναι μεγάλοι. Η ευτυχία τους όμως είναι να είναι δυστυχισμένοι γιατί όπως λέει ο Λαφονταίν les delicats sont malheureux.
Κάποτε μου έδειξε ο γλύπτης Τόμπρος μια φωτογραφία πού είχε πάρει του Καβάφη στο νοσοκομείο του Ερυθρού Σταυρού μετά την εγχείρηση. Ήταν πολύ καταπονημένος, αλλά είχε μια φλόγα μέσα του, αυτή τη θεϊκιά φλόγα. Και αυτή τη φωτογραφία δεν ήθελα να την αφήσω έτσι εκεί, με τον πίνακά μου την καθάρισα. Ο Καβάφης ακόμη και στα γηρατειά του ήταν έφηβος, ωραίος, δεν μπορούσε ποτέ να είναι κουρασμένος. Στην ομοφυλοφιλία του δεν έχουμε δικαίωμα να επεμβαίνουμε. Η ζωή είναι τόσο λεπτή, που δεν μπορούμε να καταδικάζουμε. Διαφορετικά όλες οι κρίσεις και επικρίσεις εξυπηρετούν αυτό το φοβερό πάθος που υπάρχει γύρω μας, να μας κάνουν όλους ίδιους. Πολύ εθαύμαζε ο Μερλιέ ένα τραγούδι που λένε οι χασικλήδες:
Μη μου χαλάς τα γούστα μου
και πάρε μού τα ούλα
κι αν θέλεις τη σακούλα μου
πάρε και τη σακούλα.
Φτάνει να σκεφτεί κανείς ότι για τους χασικλήδες η σακούλα είναι το άπαντο και τη θυσιάζουν κι αυτή, φτάνει να μη τους καταστρέψουν τη ζωή. Γιατί η ζωή είναι τόσο λεπτή που πρέπει να τη σεβόμαστε-όποια κι αν είναι αυτή.
Τι να πεί κανείς περισσότερο για τον Καβάφη; Τι άλλο από το θαυμασμό του, να κάνει τον σταυρό του για να τον πλησιάζει, να οπλίζει το μέτωπό του με το σημείο του σταυρού. Τι θα γινόμασταν αν δεν υπήρχαν αυτοί οι μεγάλοι παρηγορητές; Του Καβάφη του είχαν αλλάξει τα φώτα οι βλάκες. Πηγαίναν και τον σκοτίζαν λέγοντάς του τί λέει ο ένας κι ο άλλος ποιητής γι’ αυτόν. Κι ο Καβάφης, αγαθός όπως ήταν, έπεφτε στην παγίδα και τους πίστευε. Αλλά δεν είχε καμιά ανάγκη να μιλήσει γι’ αυτούς. Είχε τέτοια συνείδηση της δύναμής του, που δεν σκεφτόταν να υποτιμήσει κανέναν. Έχει τέτοια πληρότητα, που δεν το επιτρέπει στον εαυτό του, δεν το καταδέχεται. Το μόνο που χρειάζεται ο Καβάφης είναι μαζί με την ευγνωμοσύνη που του έχουμε, να χύνουμε δάκρυα, πολλά δάκρυα γι’ αυτά πού τράβηξε. Ο Καβάφης δεν είχε ανάγκη να πει ότι είναι μεγάλος. Γιατί με τα ποιήματά του είναι σα να μας λέει: «Θέλετε αριστουργήματα; Να τα!». Θυμίζει τον Χατζή-Σεχρέτ που τελειώνει την «Αληπασιάδα» του με τούτα τα λόγια:
Χατζή Σεχρέτης τά 'γραψε
ετούτα τα μπεγέτια
οπού ‘χει μές στην τζέπην του
χίλιες χιλιάδες τέτοια.
Είναι δυσάρεστο για τον Χατζή-Σεχρέτ ότι ήταν poete courtisan, πράγμα πού δεν θα ήταν ποτέ ο Καβάφης. Ο γραμματέας του Χατζή-Σεχρέτ, ο Παναγιώτης Σαλονίτογλου, που ήταν Αμφισσεύς, δεν μπορούσε να τον παρακολουθήσει, γιατί ο ποιητής είχε τέτοιο πλούτο λέξεων και εμπνεύσεων, πού όταν τον φώναζε και του υπαγόρευε τον έπιανε πρεμούρα.
(Περιοδικό "Η Λέξη", τχ. 23, Μάρτης-Απρίλης 1983, σ. 185, "Αφιέρωμα στον Κ.Π. Καβάφη".
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου