Περί Λογοτεχνίας

Ο σκοπός της λογοτεχνίας είναι να μετατρέψει το αίμα σε μελάνι

T. S. Eliot

«Χωρίς να το έχω προσχεδιάσει, αφιέρωσα την ήδη μακριά ζωή μου στη λογοτεχνία, στη διδασκαλία, στην απραξία, στη φιλοσοφία, στην ήρεμη περιπέτεια της συζήτησης, στη φιλολογία -που την αγνοώ- σ ’ αυτήν τη μυστηριώδη μανία, την πόλη που με γέννησε, και στις περιπλοκότητες που -όχι χωρίς κάποια δόση υπεροψίας- αποκαλούνται μεταφυσική. Ταυτόχρονα, δεν έλειψε από τη ζωή μου και η φιλία μερικών ανθρώπων, που είναι και το ουσιαστικότερο. Πιστεύω πως δεν έχω ούτε έναν εχθρό ή, αν έχω κάποιους, ήταν τόσο ευγενικοί που ποτέ δε μ’ άφησαν να το καταλάβω. Η αλήθεια είναι ότι κανείς δεν μπορεί να μας πληγώσει, παρά μόνον εκείνοι που αγαπάμε…

Με το να είμαι τυφλός ζω μέσα στη μοναξιά. Έχω φίλους, βέβαια, αλλά δεν είναι δυνατό να μου αφιερώνουν όλο το χρόνο τους. Έτσι, περνώ το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας μου μόνος. Όλες αυτές τις ώρες τις περνώ ονειροπολώντας. Έχω πάντα στο νου μου μια ιστορία, που θa γίνει διήγημα ή ποίημα. Έχω την τάση να μετατρέπω τα πάντα σε λογοτεχνία. Δε θa ’λεγα πως είναι το επάγγελμά μου. Είναι η μοίρα μου. Ζω μέσα στη λογοτεχνία… Δε γράφω για μια μικρή ελίτ, που δεν την υπολογίζω, ούτε γι’ αυτό το αφηρημένο και τόσο παινεμένο πλατωνικό σύνολο που αποκαλούμε Μάζα. Δεν πιστεύω σ’ αυτές τις δύο γενικότητες, τις τόσο αγαπητές στους δημαγωγούς. Γράφω για μένα, για τους φίλους μου και για να απαλύνω τη ροή του Χρόνου»

 Χόρχε Λουίς Μπόρχες

«Ανεβαίνουμε ηθικά και πνευματικά προς το έργο που βρίσκεται πέρα από τα όριά μας. Εφευρίσκουμε στο πεπρωμένο μας μια ένταση που δεν μας έχει δοθεί από την πραγματικότητα. Συγγραφή για μένα σημαίνει να υπερτονίζω τον κόσμο και τον εαυτό μου».

Στέφαν Τσβάιχ

Η φαντασία δεν είναι χάρισμα, είναι κατεξοχήν αντικείμενο κατάκτησης 

Αντρέ Μπρετόν

Η λογοτεχνία ανήκει σ’ εκείνους που της συμπεριφέρονται σαν τρυφεροί εραστές. Την αγκαλιάζουν, την προστατεύουν όποτε χρειάζεται και την αφήνουν ελεύθερη να ανθίσει, να ομορφύνει πλάι τους. Μόνο τότε εκείνη τούς μένει πιστή.

Κώστας Αρκουδέας

Μια καλή λογοτεχνία, και να της κόψεις τη γλώσσα ή να την ακρωτηριάσεις, θα παραγάγει οπωσδήποτε έργο. Αν χρειαστεί και με σήματα Μορς

Γιώργος Χειμωνάς

Δεν πρέπει να υποτιμάμε την εγκεφαλικότητα. Δεν μπορεί να υπάρξει λογοτεχνικό κείμενο που δεν θα το επεξεργασθεί κάποιου είδους λογικότητα. Ένα κείμενο εξομολογητικό που κάποτε λατρεύτηκε ως ιδανικό τύπου Λωτρεαμόν, δηλαδή κείμενα ατίθασα, που δεν ελέγχονται, χωρίς φραγμούς, στην πραγματικότητα πιστεύω ότι είναι κατεργασμένα. Ένα έργο τέχνης προυποθέτει λογικότητα. Κείμενα που είναι εκ των προτέρων έτοιμα , που προσπαθούν να αποδείξουν κάτι, είναι το άλλο άκρο (...)Η λογοτεχνία είναι πάντα μια αλχημεία. Αλλά μια αλχημεία μελετημένη, βασανισμένη.

Γιώργος Χειμωνάς

Η παλιά λογοτεχνία πεθαίνει γιατί έχει ξεφτίσει. Είναι σαν μια φορεσιά που όλο σκίζεται και επιδιορθώνεται

Αντρέ Μπρετόν

Η λογοτεχνία είναι ένα τεράστιο παλίμψηστο, μια πυκνή στιβάδα με αναρίθμητους γλωσσικούς χιτώνες, ή, αλλιώς, ένα αιώνιο μουρμουρητό της γλώσσας (chuchotement) που αρχίζει με τους πρώτους αβέβαιους και σπασμωδικούς φθόγγους για να φθάσει σε εκείνη τη μεγαλειώδη ανακεφαλαίωση ολόκληρης της λογοτεχνίας, που σύμφωνα με τον Jorge Luis Borges 'συμπυκνώνεται' στον 'Οδυσσέα' του James Joyce.

Γιώργος Αριστηνός, Η ακάθιστη σκέψη (απόσπασμα)

...Δεν θα ξαναγράψω πια με σοβαρότητα. Δε θα γράψω πια παρά μόνο για το κέφι μου. Θα 'πρεπε μάλιστα  να μην ξαναγράψω ποτέ. Πρέπει, όμως, να κάνω θέατρο, να φτιάχνω παραμύθια, μια και είμαι επαγγελματίας συγγραφέας, αφού αυτό είναι το επάγγελμά μου. Στην πραγματικότητα, όμως, όλα αυτά δεν αξίζουν και μεγάλα πράγματα. Η λογοτεχνία, μια υπεκφυγή. Τι έγινε με εκείνον τον τοίχο που είδα στο όνειρό μου; Οϋτε τον δρασκέλισα, ούτε τον γκρέμισα, ούτε προσπάθησα να να τον γκρεμίσω, τον παρέκαμψα. Μιλάω, μιλάω, κι έτσι δικαιολογώ την αδράνειά μου.Η λογοτεχνία με ανακουφίζει, γίνεται άλλοθι, πρόφαση, ανασχετικό της δράσης. Δεν θα γράψω πια...παρά μόνο για να φτιάξω αντικείμενα, μικρούς δήθεν κόσμους...

Ευγένιος Ιονέσκο, «Ημερολόγιο», περιοδικό Εποχές, τ. 30, Οκτώβριος, μετάφραση: Δ.Ο. Θοιβιδόπουλος

Η λογοτεχνία σαπίζει από τα ναυάγια των ανθρώπων που έδιναν, πέρα από κάθε λογική, σημασία στη γνώμη των άλλων.

Βιρτζίνια Γουλφ

Η λογοτεχνία είναι ο χώρος της μεγαλύτερης ελευθερίας που γνώρισε ποτέ ο άνθρωπος. Γι΄ αυτό τα ολοκληρωτικά καθεστώτα την καταδιώκουν.

Αντόνιο Ταμπούκι, από το βιβλίο Οι κεραίες της εποχής μου του Ανταίου Χρυσοστομίδη.

Ο κόσμος θα' χει γαμηθεί πέρα για πέρα τη μέρα που οι άνθρωποι θα ταξιδεύουν στην πρώτη θέση και η λογοτεχνία στο βαγόνι με τα εμπορεύματα.

Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, Εκατό χρόνια μοναξιά

«Ἀπό τή σκοπιά τῆς λογοτεχνίας, ἡ μοίρα μου εἶναι πολύ ἁπλή. Ἡ ἱκανότητά μου νά περιγράφω τήν ὀνειρική ἐσωτερική μου ζωή ἔχει κάνει ὅλα τά ἄλλα δευτερεύοντα, καί ὅλα τ᾿  ἄλλα ἔχουν συρικνωθεῖ φρικτά καί δέν παύουν νά συρικνώνονται. Τίποτε ἄλλο δέν θά μπορέσει ποτέ νά μέ ἱκανοποιήσει.»

Φράνς Κάφκα, «Τά ἡμερολόγια Β΄ 1914-1923», μετάφραση 

 Ἀγγέλα Βερυκοκάκη, Ἐξάντας, Ἀθήνα 1978, σ. 66.

Αυτός που διαβάζει είναι ακόμα ανάμεσα στους ζωντανούς. Αλλά εγώ που γράφω θα έχω εδώ και καιρό τραβήξει το δρόμο μου για το βασίλειο των σκιών.
Έντγκαρ Άλαν Πόε

Η λογοτεχνία είναι ο καλύτερος τρόπος να αγνοείς τη ζωή.

Πεσόα

Η λογοτεχνία είναι δεκανίκι. Αφού δεν είμαστε πλέον παιδιά, όσοι δεν είμαστε, φοβόμαστε την καθημερινότητα και το θάνατο. Η λογοτεχνία μας βοηθάει να τα ξεχνάμε.

Κωστής Γκιμοσούλης

Λογοτεχνική αξία είναι εκείνο που δίνει λογοτεχνική υπόσταση σ' ένα κείμενο: η λογοτεχνικότητα. 

Η λογοτεχνικότητα μετριέται με τον βαθμό και την ένταση της συγχώνευσης του σημαίνοντος με το σημαινόμενο, σε συνδυασμό με το βάθος και το πλάτος των σημαινομένων." 

"Λογοτεχνική κριτική είναι η πράξη του κρίνειν τα λογοτεχνικά κείμενα.  

Κρίνειν σημαίνει αξιολογείν: διαπίστωση αν ένα κείμενο έχει λογοτεχνική αξία και πόση, και αιτιολόγηση αυτής της διαπίστωσης."

Νάσος Βαγενάς, Η εσθήτα της θεάς, Στιγμή, 1988

-Η λογοτεχνία νικά τη φθορά; Τα παιδικά μας αναγνώσματα;

Θα σ’ το πω διαφορετικά, γιατί θεωρώ σημαντική τη λογοτεχνία· είναι σημαντικότερη από τις δυνατότητες που έχει να επουλώνει πληγές και να ξεπερνά τραγικές καταστάσεις γιατί είναι ο μόνος τρόπος που έχουμε για να καταγραφούν αυτά που αισθάνονται οι άνθρωποι! Αυτά δεν καταγράφονται πουθενά, δεν τα λένε οι εφημερίδες, δεν τα λένε οι τηλεοράσεις, δε θα είχαμε ιδέα πώς αισθάνονται οι άνθρωποι, ή πώς αισθάνονταν τον 18ο αιώνα, εάν δεν υπήρχε λογοτεχνία! Ξαφνικά, αν αφαιρέσουμε τη λογοτεχνία μένουν μονάχα οι αριθμοί, οι στατιστικές! Χάρη στον Μπαλζάκ, στον Σταντάλ, στον Φλωμπέρ, στον Φώκνερ, χάρη σ’ αυτούς τους ανθρώπους ξέρουμε τους ανθρώπους! Θα ήταν τραγική η ζωή μας εάν δεν υπήρχε η λογοτεχνία! Δηλαδή, δε σε σώζει εσένα ή εμένα από μια δυστυχία, αλλά σώζει όλη την ανθρωπότητα· γιατί, πώς θα ήταν η ανθρωπότητα αν δεν υπήρχε το παρελθόν μέσα από την λογοτεχνία;

Βασίλης Αλεξάκης

Απόσπασμα από παλιότερη συνέντευξή του στην Ελένη Γκίκα.

 Νους ορά, νους ακούει. Πως θα μπορούσα να δώσω μορφή στην ανάγκη μου να παρατηρώ έξω από μένα τη ζωή των ανθρώπων γύρω μου; Στην επιθυμία μου να ακούω την Ιστορία; Και μου πέρασε πρώτη φορά απ’ το μυαλό η λογοτεχνία: Κυρία στα χρυσά, ξυπόλυτη στο χιόνι και στα αναμμένα κάρβουνα, στη λάσπη και στο χώμα, στα χαλίκια. Να μελετά τις ανηφοριές και τους γκρεμνούς, του χτίστη τον πυρετό και του ξυλουργού το σταθερό χέρι. Αθόρυβη στη ροή του χρόνου και αθέατη στα χαμηλά να ψηλαφίζει την αγωνία του ανθρώπου και να αποτυπώνει τον αγώνα του. Λογοτεχνία: μια τέχνη για να δούμε τον κόσμο με τα δικά μας μάτια, να αναπλάσουμε τα ειπωμένα με τον τρόπο μας.

Μάρω Δούκα, Τα μαύρα λουστρίνια, Εκδόσεις Πατάκη, Σειρά: Η κουζίνα του συγγραϕέα, Αθήνα 2005.