Αντρέι Ταρκόφσκι-Ένας ποιητής στον κινηματογράφο

Ποιος είστε;

Δεν ξέρω. Πιστεύω ότι αυτή είναι για όλους μας η δυσκολότερη γνώση. Κρίνουμε πολύ πιο εύκολα τους άλλους. Για τους εαυτούς μας ελάχιστα γνωρίζουμε. Μας είναι αδύνατον να γνωρίσουμε εντελώς την εσώτερη υφή μας.

Είστε ευτυχισμένος που γεννηθήκατε;

Η έκφραση ευτυχισμένος είναι λάθος. Δεν μπορούμε να ζούμε ευτυχισμένοι σ’ αυτόν τον κόσμο. Δεν δημιουργήθηκε με σκοπό την ευτυχία του ανθρώπου. Έστω κι αν πολλοί πιστεύουν ότι αυτός είναι ο σκοπός της ύπαρξής τους. Νομίζω ότι ήρθαμε στον κόσμο για να αγωνιστούμε. Για να συγκρουστούν μέσα μας το καλό και το κακό και να υπερισχύσει το καλό πλουτίζοντας το πνεύμα μας. Δύσκολα μπορούμε να πούμε αν είμαστε ευτυχισμένοι. Δεν εξαρτάται από την επιθυμία μας. Κάποιες φορές η ζωή είναι τόσο σκληρή που μετανιώνεις που γεννήθηκες. Άλλοτε πάλι μας επιφυλάσσει εκπλήξεις που και μόνο γι αυτές αξίζει να ζεις. Δεν μπαίνει για μένα ζήτημα ευτυχίας. Η ευτυχία καθεαυτή δεν υπάρχει.

-Andrei πείτε μου για τα παιδικά σας χρόνια.

-Τα θυμάμαι πολύ καθαρά. Ναι, τα θυμάμαι ολοκάθαρα.

Ήτανε η πιο σημαντική εποχή της ζωής μου που σημάδεψε όλη μου την ύπαρξη. Είναι γενικά η εποχή που καθορίζει όλο το μέλλον του ανθρώπου και η καλλιτεχνική ζωή του συνδέεται με τα εσωτερικά και ψυχολογικά προβλήματα αυτής της εποχής.. Η Άννα Αχμάτοβα η μεγάλη Ρωσσίδα ποιήτρια τόνιζε τη σπουδαιότητα της παιδικής της ηλικίας που έθρεψε όλο το μελλοντικό της έργο. Και αυτό ισχύει για κάθε δημιουργική δραστηριότητα του ανθρώπου. Ζούσα με τη μητέρα, τη γιαγιά και την αδελφή μου. Αυτή ήταν η οικογένειά μου. Μεγάλωσα σε μια οικογένεια χωρίς άντρες. Ίσως το γεγονός ότι με ανέθρεψε η μητέρα μου να επηρέασε σημαντικά το χαρακτήρα μου. Οι γονείς μου είχαν χωρίσει. Αυτό συνέβη το 1935 ή το 36. Η Μαρίνα η αδελφή μου κι εγώ μείναμε με τη μητέρα μας. Το σπίτι των παιδικών μου χρόνων είναι ένα μικρό σπιτάκι στα δάση 90-100 χιλιόμετρα από τη Μόσχα, κοντά σε ένα χωριουδάκι, το Ιγνάτεβο πάνω στο ποτάμι. Εκεί ζήσαμε για 4-5 χρόνια πριν από τον πόλεμο το 1935, 36, 37.Ήταν μια δύσκολη εποχή γιατί οι γονείς μου είχαν προβλήματα μεταξύ τους και ο πατέρας μου μας άφησε. Θυμάμαι ένα περιστατικό ένα βράδυ που ήρθε ο πατέρας μου και ήθελε να με πάρει μαζί του. Η έντονη συζήτησή τους με ξύπνησε. Η μητέρα μου έκλαιγε. Κι έκλαψα κι εγώ μαζί της σιγανά, για να μη μ’ ακούσουν. Το είχα πάρει απόφαση να μην πάω να ζήσω μαζί του ακόμα κι αν μου το ζητούσε η ίδια μου η μητέρα. Έτσι όμως δεν γνώρισα ποτέ πατέρα. Ήταν μια δύσκολη εποχή για όλους μας γιατί συνεχώς τον περιμέναμε να επιστρέψει. Περιμέναμε να γυρίσει από το μέτωπο. Είχε φύγει εθελοντής. Ο πόλεμος ήταν μια δύσκολη εποχή. Περιμέναμε τα γράμματά του αλλά ήταν σπάνια. Ωστόσο γύρισε. Του είχαν κόψει το πόδι. Πεθαίναμε της πείνας και ο πόθος μας για τροφή ήταν έντονος. Φυσικά δεν ήταν η μόνη μας σκέψη. Έτσι όμως εξηγείται γιατί τα παιδικά μου όνειρα ήταν τόσο περιορισμένα. Τα παιδικά μου χρόνια είναι συνδεδεμένα με τη μητέρα μου. Αυτή μας φρόντισε. Είχε τελειώσει το σημερινό ινστιτούτο Λογοτεχνίας μαζί με τον πατέρα μου. Εκεί γνωρίστηκαν. Όταν όμως μας εγκατέλειψε εκείνη παράτησε τη λογοτεχνία και ασχολούνταν με τα δυό της παιδιά. Έτσι τα παράτησε κι έγινε διορθώτρια σε ένα τυπογραφείο στη Μόσχα. Δούλεψε εκεί ως τη σύνταξή της. Η ζωή μας ήταν πραγματικά πολύ δύσκολη. Ό,τι έχω στη ζωή μου, το ότι είμαι σκηνοθέτης το οφείλω στη μητέρα μου που οι θυσίες της με έκαναν αυτό που είμαι. Θυμάμαι μια πολύ άσχημη στιγμή στη ζωή μου. Ήμουν περίπου 20 χρόνων και είχα μπλέξει με άσχημες παρέες. Η μητέρα μου μ’ έσωσε με έναν δικό της τρόπο. Μ’ έστειλε να δουλέψω στη Σιβηρία για έναν ολόκληρο χρόνο με μια ομάδα γεωλόγων. Εκεί δούλεψα ως απλός εργάτης. Ακόμα και τώρα η Σιβηρία ανήκει στις πιο ευχάριστες αναμνήσεις μου. Ήταν η καλύτερη εποχή της ζωής μου. Τα παιδικά μου χρόνια ήταν χρόνια προετοιμασίας μου για τη ζωή. Τότε δεν το ήξερα. Η μητέρα μου το ήξερε. Εγώ ήμουν πολύ επιπόλαιος για να καθορίσω τους στόχους μου. Παρά τη δύσκολη κατάστασή μας κατάφερα να τελειώσω τις σπουδές μου στο πιάνο και αργότερα στη σχολή καλών Τεχνών. Προφανώς η μητέρα μου ήθελε να αφιερώσω τη ζωή μου στην Τέχνη και να συνδέσω τη ζωή μου μαζί της. Έχω μετανιώσει που δεν έγινα μουσικός ή διευθυντής ορχήστρας γιατί θα μού ήταν πιο εύκολο. Πάντως αμφιβάλλω αν θα αφοσιωνόμουν τόσο στη σκηνοθεσία χωρίς το υπόβαθρο που μου προσέφεραν το κονσερβατόριο και η σχολή Καλών Τεχνών.

Την παιδική μας ηλικία κανείς δεν μπορεί να την επικρίνει αφού ακόμα και αν ήταν δύσκολη παραμένει στη μνήμη μας ως η πιο όμορφη εποχή της ζωής μας. ¨Όταν σκέφτομαι τα παιδικά μου χρόνια βλέπω μια εποχή όπου είχα όλον τον καιρό μπροστά μου. Ένιωθα αθάνατος, όλα ήταν δυνατά. Ποιός ξέρει αν χάθηκαν τα παιδικά μου χρόνια ή ζουν ακόμα μαζί μου! Όταν σκεφτώ ότι χάθηκαν νιώθω ο ίδιος χαμένος. Πιστεύω όμως ότι μόνο οι παιδικές μου αισθήσεις χάθηκαν και ότι τα παιδικά μου χρόνια είναι δίπλα μου σαν η κινητήρια δύναμη της δημιουργικότητάς μου.

-Andrei πιστεύετε ότι καλά πράξατε που διαλέξατε τον κινηματογράφο για ζωή σας;

Η πρώτη μου εντύπωση ήταν πολύ παράξενη. Δεν μπορούσα να καταλάβω περί τίνος πρόκειται. Ήταν πολλοί αυτοί που είχαν γραφτεί στη σχολή κινηματογραφίας ξέροντας τι είναι κινηματογράφος. Για μένα ήταν αίνιγμα. Ακόμα κι όταν τελείωσα τις σπουδές δεν τον ήξερα. Τον θεωρούσα ένα επάγγελμα που απαιτεί σοβαρές τεχνικές γνώσεις. Μόνο όταν τελείωσα την ταινία «Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν » , κατάλαβα ότι ο κινηματογράφος μπορεί να σε φέρει σ’ επαφή με την πνευματική ουσία. Ωστόσο ακόμα και τώρα δεν είμαι απόλυτα πεπεισμένος για το τι είναι. Είναι ένα τεράστιο μυστήριο όπως και κάθε μορφή Τέχνης. Ποια είναι τα κοινά σημεία στην παιδική ηλικία του Ιβάν και στη δική σας;

Συχνά ο κόσμος βρίσκει πολλά κοινά στοιχεία. Όμως αυτό δεν στέκει αφού τα μόνα κοινά στοιχεία είναι η ηλικία και ο πόλεμος. Η δική μου μοίρα δεν ήταν τόσο τραγική. Εγώ ζω, ενώ εκείνος πέθανε. Πολέμησε ενώ εγώ πήγα στην εξοχή στο σπίτι της γιαγιάς μου στο Ζαμπράσγιε, 15 χιλιόμετρα μακριά από το σπίτι που γεννήθηκα.

Ο κινηματογράφος είναι η ζωή μου. Δεν διαχωρίζω την ταινία από τις προσωπικές μου σκέψεις ,πάνω στις οποίες χτίζω ένα σενάριο και μετά βάζω τις τεχνικές γνώσεις για να την δημιουργήσω. Οι σκηνοθέτες κάνουν μια ποιητική δημιουργία αφού δεν μεταφέρουν την γύρω πραγματικότητα στην ταινία αλλά τον δικό τους κόσμο που εκφράζεται ποιητικά.

Ο πατέρας μου ήταν ο μεγαλύτερος εν ζωή τότε Ρώσσος ποιητής. Είχε έναν δυναμικό λυρισμό και ένα πνευματικό σφρίγος που τον καθιστούσαν ποιητή στην πιο αμιγή του μορφή. Γι’ αυτό τη μεγαλύτερη σημασία είχε η αίσθηση του πνευματικού χρέους που είχε απέναντι στον τόπο του, στη χώρα του και τον ρόλο του. Και ήταν μετριόφρων. Ποτέ δεν έγραψε κάτι για να σταδιοδρομήσει στην ποίηση, να γίνει διάσημος.

Τι είναι η Τέχνη Andrei;

Πριν μιλήσουμε γι αυτό πρέπει να απαντήσουμε στο ερώτημα, ποιο νόημα έχει η ζωή του ανθρώπου στη γη. Ίσως να βρεθήκαμε εδώ για να ανυψωθούμε πνευματικά. Αν η ζωή τείνει σε έναν πνευματικό πλούτο η Τέχνη ίσως εξυπηρετεί αυτόν τον σκοπό. Αυτό πιστεύω. Η Τέχνη πρέπει να βοηθά τον άνθρωπο στην πνευματική του ανύψωση.

Μερικοί λένε ότι η Τέχνη βοηθάει τον άνθρωπο να κατανοήσει τον κόσμο. Ότι είναι γνώση, όπως και κάθε διανοητική δραστηριότητα. Δεν πείθομαι από την εκδοχή της γνώσης. Με αυτήν την έννοια είμαι αγνωστικιστής. Η γνώση μας απομακρύνει από τον βασικό σκοπό της ζωής μας. Όσο πιο πολλά μαθαίνουμε τόσο λιγότερα ξέρουμε. Αφού όσο εμβαθύνουμε, ο ορίζοντας στενεύει. Η Τέχνη εξυψώνει τον άνθρωπο για να ξεπεράσει τον εαυτό του και να φτάσει σ’ αυτό που θα ονομάζαμε ελεύθερη βούληση. Κάθε καλλιτέχνης δέχεται πιέσεις . Ποτέ δεν έχει ιδανικές συνθήκες εργασίας. Μα κι αν δεν υπήρχαν αυτές οι πιέσεις ίσως να μην επιζούσε η δουλειά του επειδή ο καλλιτέχνης δεν ζει στο κενό. Πρέπει να δέχεται κάποια πίεση. Δεν ξέρω τι είδους, μα πρέπει να υπάρχει.

Ο καλλιτέχνης υπάρχει επειδή ο κόσμος δεν είναι τέλειος. Κανείς δεν θα είχε την ανάγκη της τέχνης αν στον κόσμο βασίλευε η ομορφιά και η αρμονία. Ο άνθρωπος δεν θα έψαχνε την αρμονία σε άλλες δραστηριότητες. Θα ζούσε μέσα της. Η Τέχνη γεννιέται από τις κακοτεχνίες του κόσμου. Και αυτό είναι το θέμα της ταινίας μου «Αντρέι Ρουμπλιώφ.» Η αναζήτηση εννοιών που εκφράζονται στις αρμονικές σχέσεις μεταξύ ανθρώπων, μεταξύ Τέχνης και ζωής, μεταξύ χρόνου και ιστορίας. Αυτό είναι το θέμα της ταινίας μου.

Κάτι ακόμα που θεωρώ σημαντικό είναι οι εμπειρίες του ανθρώπου. Το μήνυμα της ταινίας μου είναι ότι δεν μπορείς να μεταβιβάσεις τις εμπειρίες σου ή να διδαχτείς τη ζωή από κάποιον άλλο. Το μόνο που μένει είναι να ζεις και να αντλείς συμπεράσματα που δυστυχώς δεν μπορείς να τα μεταβιβάσεις. Συχνά ακούμε να λέγεται: Ας εκμεταλλευτούμε την πείρα των πατέρων μας. Όλα θα ήταν εύκολα τότε. Όμως ο καθένας πρέπει να αποκτήσει την προσωπική του εμπειρία. Και μόλις το καταφέρουμε φτάνει η ώρα ν πεθάνουμε και δεν προλαβαίνουμε να το χρησιμοποιήσουμε. Κι εν τω μεταξύ μεγαλώνουν οι νέες γενιές που αρνούνται ν’ ακούσουν τους μεγαλύτερούς τους. Γιατί κι αυτοί αποκτούν τη δική τους εμπειρία κι όταν την αποκτήσουν πεθαίνουν. Αυτό είναι το νόημα της ζωής, ο Νόμος της. Δεν μπορούμε να επιβάλλουμε τις εμπειρίες μας στους άλλους.. Δεν μπορούμε να υποχρεώσουμε κανέναν να συμμεριστεί συναισθήματα που επιβάλλονται από άλλους. Μόνο με την προσωπική εμπειρία ελπίζουμε ότι θα κατανοήσουμε τη ζωή. Αυτή είναι και η ζωή του αδελφού Ρουμπλιώφ. Σπούδασε με τον Σεργκέι στη μονή της Αγίας Τριάδας. Έζησε όμως τη δική του ζωή που διέφερε από όσα είχε διδαχτεί και μόνο στο τέλος κατόρθωσε να δει τον κόσμο με τα μάτια του πατρός Σεργκέι. Μόνο αφ’ ότου έζησε με τον δικό του τρόπο.

Ο κινηματογράφος είναι η πιο δυστυχής Τέχνη γιατί εξαρτάται υπερβολικά από το χρήμα, όχι μόνο γιατί οι ταινίες είναι ακριβές αλλά και γιατί βγαίνουν στην αγορά σαν τσίχλες ή τσιγάρα. Μια ταινία είναι καλή όταν πουλάει. Όμως αν πιστεύουμε ότι ο κινηματογράφος είναι Τέχνη αυτό ακούγεται παράλογο γιατί είναι σαν να ισχυριζόμαστε ότι η Τέχνη είναι καλή όταν πουλάει. Δεν παραπονιέμαι για τον εαυτό μου. Αυτό το έμαθα καλά και δεν απαιτώ ιδιαίτερους όρους για τις ταινίες μου. Αν θέλουμε να προσελκύσουμε τις ευρείες μάζες, το πλατύ κοινό, δεν μπορούμε να περιμένουμε υψηλά ποιητικά έργα. Υπήρξαν περιπτώσεις που εκατομμύρια άνθρωποι είδαν υπέροχες ταινίες όμως αυτό έγινε στην αυγή του βωβού κινηματογράφου, όταν κάθε νέα ταινία τραβούσε την περιέργεια. Σήμερα το κοινό δύσκολα εκπλήσσεται και επομένως δεν μπορούμε να περιμένουμε ότι εκατομμύρια άνθρωποι θα πάνε να δουν μια καλή ταινία.

Τι πιστεύετε για την επιστήμη, είναι για καλό ή για κακό;

Μπορούμε να μιλήσουμε και να αξιολογήσουμε τα επιτεύγματα της επιστήμης όμως πιστεύω ότι η επιστήμη δεν εξαρτάται από τον άνθρωπο. Επομένως δεν μπορούμε να πούμε αν είναι καλή ή κακή. Μπορούμε όμως να πούμε ότι μετά από μακροχρόνιες ιστορικές διαδικασίες ο πολιτισμός μας έφτασε σε ένα στάδιο δραματικής εσωτερικής σύγκρουσης. Υπάρχει ένα τεράστιο χάσμα ανάμεσα στην τεχνολογική επιστημονική του εξέλιξη και στην πνευματική του ανάπτυξη. Και το χάσμα αυτό συνεχώς διευρύνεται. Αυτός είναι ο βασικός λόγος που οι συνθήκες είναι δραματικές. Ο πολιτισμός μας βρίσκεται κοντά στον πυρηνικό όλεθρο ακριβώς λόγω του χάσματος ανάμεσα στις δύο σφαίρες του ανθρώπου.

-Τι πιστεύετε για ανθρώπους όπως ο Αινστάιν ή ο Γαλιλαίος;

Πιστεύω ότι και οι δύο είχαν άδικο.

Νομίζετε ότι το Sollaris ήταν ταινία επιστημονικής φαντασίας;

Νομίζω ότι το Sollaris ήταν η χειρότερη ταινία μου. Δεν μου αρέσει και ούτε την θυμάμαι καλά.

Αντίθετα με τον Λεμ τον συγγραφέα του βιβλίου δεν με ενδιέφερε τόσο το ζήτημα της γνώσης , της σύγκρουσης ανάμεσα στον άνθρωπο και τη γνώση, αλλά μάλλον το βαθύτερο ψυχολογικό ανθρώπινο ζήτημα. Μπορεί ο άνθρωπος να ζήσει απάνθρωπες συνθήκες και να παραμένει άνθρωπος; Ο βασικός χαρακτήρας τόσο του βιβλίου όσο και της ταινίας μου έπρεπε να παραμείνει άνθρωπος παρά το γεγονός ότι οι καταστάσεις που ζούσε ήταν απάνθρωπες. Έτσι είδα τον χαρακτήρα του βιβλίου και έτσι τον απεικόνισα στην ταινία μου .Όμως η ταινία αυτή δεν μου αρέσει γιατί δεν κατάφερα ν’ απαλλαγώ από όλα αυτά τα συμπράγκαλα της επιστημονικής φαντασίας

τις διάφορες λάμπες κλπ. που δεν είχαν τίποτα κοινό με τις απόψεις μου.

-Πιστεύετε ότι ο σημερινός άνθρωπος είναι διαφορετικός από αυτόν που γνωρίσατε παιδί;

Δεν νομίζω ότι οι άνθρωποι άλλαξαν τόσο πολύ.. Άλλωστε η μνήμη μου καταγράφει μόνο όσα χρειάζεται. Ξεχνώ όσα με βλάπτουν ή με ενοχλούν. Δεν πρόκειται για ελλειπή συνείδηση, μάλλον είναι ένα χαρακτηριστικό της μνήμης μου που παρά τη θέλησή μου σπανίως καταγράφει. Δεν θα έλεγα ότι έχω καλή μνήμη. Δεν θυμάμαι καλά πρακτικά πράγματα. Η μνήμη μου είναι συναισθηματικού τύπου. Θυμάμαι πιο πολύ την συναισθηματική ατμόσφαιρα παρά τους ανθρώπους, τις περιστάσεις ,τις συναντήσεις. Αν όμως εννοείτε με την ερώτηση σας την διαφορά ανάμεσα στον εαυτό μου τώρα και τον εαυτό μου πριν, η απάντηση είναι δύσκολη. Ίσως ως παιδί να ήμουν ευτυχισμένος και μεγαλώνοντας έπαψα να είμαι καθώς καταλάβαινα τη ζωή. Η γνώση των πραγμάτων της ζωής δεν μας κάνει ευτυχισμένους.

-Ποια είναι η στάση σας απέναντι στον κόσμο;

Η προσέγγισή μου είναι με τρόπο συναισθηματικό και στοχαστικό. Δεν προσπαθώ να τον σκεφτώ λογικά αλλά σαν ένα παιδί ή ένα ζώο που ζει τη ζωή και αντλεί στη

συνέχεια τα συμπεράσματά του.

Andrei τι θα θέλατε να πείτε στους νέους;

Θα μου άρεσε να τους πω ν’ αγαπούν τη μοναξιά.

Νομίζω ότι τα προβλήματα των νέων οφείλονται στο ότι συναθροίζονται σε θορυβώδεις συντροφιές και επιδεικνύουν επιθετικές συμπεριφορές. Κι αυτό επειδή δεν θέλουν να νιώσουν μόνοι. Πράγμα θλιβερό.

Ο άνθρωπος πρέπει να μάθει να ζει μόνος από παιδί. Γιατί το να ζεις μόνος δεν σημαίνει ότι αναγκαστικά νιώθεις και μοναξιά.

Αγαπάτε τα παιδιά;

Ναι, πολύ.

Αγαπάτε τα ζώα; Φαίνεται ότι η σχέση σας μαζί τους είναι καλή. Φαίνεστε ευτυχισμένος. Με τους ανθρώπους;

Τα παιδιά και τα ζώα είναι αθώα. Τα ζώα εξ’ αιτίας της φύσης τους περισσότερο από τα παιδιά. Όμως ο άνθρωπος που μπορεί να επιλέξει ανάμεσα στο καλό και το κακό σιγά-σιγά αρχίζει να ψεύδεται γιατί έτσι νομίζει ότι με τα ψεύδη μπορεί να ζήσει ευκολότερα και να κερδίσει περισσότερα πράγματα. Αρχίζει φερόμενος διπλωματικά και προχωρεί στα πραγματικά ψεύδη. Γι αυτό τα παιδιά και τα ζώα είναι πιο κοντά στην αλήθεια και τ’ αγαπώ περισσότερο. Μα δεν είμαι ο μόνος που αισθάνεται έτσι. Όλοι μας αγαπούμε τα παιδιά περισσότερο από τους ενήλικες.

Τα όνειρά σας είναι έγχρωμα ή ασπρόμαυρα;

Πάντα έγχρωμα.

Γιατί; ΄Εχετε διαψευσθεί;

Όχι δεν νομίζω γιατί πάντα πίστευα ότι ό,τι και να κάνω στη ζωή μου έχει ήδη προαποφασιστεί. Από τότε που ήμουν παιδί. Ίσως σας φαίνεται παράξενο, αλλά είναι αλήθεια. Έτσι δεν διαψεύστηκα στα όσα έκανα στη ζωή ή στη δουλειά μου.

Andrei αγαπάτε τον εαυτό σας; Θα θέλατε να είστε διαφορετικός;

Μου φαίνεται ότι δεν τον αγαπώ αρκετά. Άλλωστε αυτό ισχύει για όλους. Αν αγαπούσαμε τον εαυτό μας θα μπορούσαμε ν’ αγαπήσουμε και τους άλλους.

Αυτός που δεν αγαπά τον εαυτό του που δεν ξέρει τον σκοπό της ύπαρξής του δεν μπορεί να νιώσει αγάπη ούτε για τους άλλους ούτε για την ίδια τη ζωή.

Δεν αγαπώ αρκετά τον εαυτό μου κι επομένως δεν αγαπώ ούτε τους άλλους. Μα θα το ήθελα. Ένα από τα βασικά μου ελαττώματα είναι η ανυπομονησία. Και διαρκώς προσπαθώ ν’ απαλλαγώ. Αλλά φοβάμαι ότι θ’ αποτύχω. Δεν είμαι αρκετά ανεκτικός για την ηλικία μου. Για να πω την αλήθεια , αυτό με κάνει να υποφέρω γιατί δεν μπορώ να πλησιάσω τους άλλους με συμπάθεια. Οι άνθρωποι μ’ ενοχλούν.

Σας αρέσει να γελάτε;

Δεν είμαι χαρωπός άνθρωπος. Κι έπειτα με τα τόσα σοβαρά και άλυτα προβλήματα που μαστίζουν τον κόσμο μας δεν νομίζω ότι είναι καιρός για χαρές. Όχι δεν μ’ αρέσει το γέλιο. Δεν μου αρέσει γιατί όταν γελώ νιώθω μιαν ενοχή που με υποχρεώνει να μεμφθώ τον εαυτό μου. Με κάνει να νιώθω άκαιρος και παράλογος. Το ίδιο ισχύει και για τις ταινίες μου. Αν τις ξανάβλεπα θα ένιωθα την ίδια ντροπή που θα ένιωθα αν ξαναδιάβαζα το ημερολόγιο που έγραφα παιδί, με όλες εκείνες τις ανώριμες σκέψεις. Βλέπω τις ταινίες μου μόνο τη βραδιά της πρεμιέρας.

Andrei θα πρέπει να αγαπάτε τον «Καθρέφτη» περισσότερο από τις άλλες σας ταινίες αφού είναι η αληθινή βιογραφία της οικογένειάς σας .Είναι έτσι;

Πολλοί πιστεύουν ότι ο «Καθρέφτης» είναι η αγαπημένη μου ταινία. Σίγουρα είναι αυτή που με αγγίζει περισσότερο αφού βασίζεται σε αληθινά περιστατικά των παιδικών μου χρόνων, και δεν υπάρχει ούτε μια επινοημένη σκηνή. Κι όμως δεν νομίζω ότι η ταινία αυτή εξέφρασε όλες μου τις αισθητικές αρχές. Στάθηκε πολύ δύσκολο να κάνω την ταινία. Δεν μπορούσα να κάνω μοντάζ. Όλα τα επεισόδια είχαν γυριστεί με τόση δραματουργική αίσθηση και τέτοια προσήλωση στο σενάριο, που όταν έφτασε η ώρα του μοντάζ, όλη η ταινία κατέρρευσε μπροστά μου. Δεν θυμάμαι πως τα κατάφερα τελικά αλλά η ταινία δεν μονταρίστηκε με τον παραδοσιακό τρόπο. Πρόσφατα κατάφερα να απλοποιήσω την δομή των ταινιών μου. Για παράδειγμα στο «Στάλκερ» πέτυχα κάποια απλότητα…έναν ασκητισμό στο αφηγηματικό μου ύφος. Ο «Καθρέφτης»έχει πολλές λεπτομέρειες μέσα, τόνους κι αποχρώσεις και δεν είναι η αντιπροσωπευτική ταινία των αισθητικών μου αρχών.

Αγαπάτε τη χώρα σας;

Αγαπώ τον τόπο που γεννήθηκα. Δεν μπορώ να φανταστώ ότι θα έμενα για πολύ μακριά του. Τώρα που ζω στην Ιταλία ήδη νιώθω νοσταλγία για το μέρος που γεννήθηκα. Για να πω την αλήθεια τον αγαπώ πολύ περισσότερο από την Μόσχα όπου ζω εδώ και πολλά χρόνια.

Πού θα θέλατε να ζείτε;

Δεν ξέρω, Θα ήθελα να ζω στη φύση, στην εξοχή όπου οι άνθρωποι δεν είναι πολλοί.

Η ζωή μας η εγκλωβισμένη σε πόλεις είναι αποτέλεσμα μιας λανθασμένης εξέλιξης του πολιτισμού. Στην αρχή οι άνθρωποι χρειάστηκε να ενωθούν μεταξύ τους για να επιζήσουν όμως τώρα αντί να ζουν χώρια και να συναντιούνται για την απλή ευχαρίστηση της ανθρώπινης επαφής, πληγώνουν ο ένας τον άλλο με τις σχέσεις που αναπτύσσουν οι τεράστιες ανθρώπινες μάζες στις μεγαλουπόλεις. Θα έπρεπε να ζούμε πιο κοντά στη φύση, πιο ελεύθερα και βλέποντας όσο το δυνατόν λιγότερους ανθρώπους. Παρ’ όλο που στην κοινωνία μας οι άνθρωποι συνδέονται μεταξύ τους, πιστεύω πως αυτός ο τρόπος ζωής μας έχει επιβληθεί από τον πολιτισμό. Κάπου στο παρελθόν ο άνθρωπος θα έκανε κάποιο λάθος, αλλιώς ο κόσμος θα ήταν διαφορετικός απ’ ότι είναι.

Στις ταινίες σας υπάρχει πολύ νερό. Τι σας γοητεύει σ’ αυτό;

Μ' αρέσει το νερό. Τα ρυάκια τα ποταμάκια....Αυτό είναι το νερό που με συγκινεί. Η θάλασσα , μου είναι κάτι ξένο....είναι πολύ μεγάλη, δεν με φοβίζει, αλλά θεωρώ την επιφάνειά της μονότονη .

Δε με φοβίζει, απλά από χαρακτήρα μ' αρέσουν τα μικρά πράγματα. Ο Μικρόκοσμος αντί του Μακρόκοσμου. Οι τεράστιες επιφάνειες έχουν λιγότερο νόημα απ' τις μικρές.

Έτσι μ' αρέσει και ο τρόπος των Γιαπωνέζων απέναντι στη φύση. Περιορίζονται σ' ένα μικρό κομμάτι και βλέπουν εκεί, την αντανάκλαση του απείρου.

Ο περιορισμένος χώρος μου είναι πιο αγαπητός.

Στις ταινίες μου θα δείτε πολύ νερό. Δεν ξέρω γιατί μου αρέσει τόσο πολύ αυτό το στοιχείο. Το νερό είναι μάλλον μυστηριώδες, όπως και η μοριακή του δομή. Επί πλέον το νερό αποδίδεται ωραία στον κινηματογράφο. Μεταδίδει την κίνηση, το βάθος, την πρόσληψη των αλλαγών και των αντανακλάσεων. Είναι από τα ωραιότερα πράγματα του κόσμου για μένα. Όμως επειδή σκέφτομαι ότι το καθετί στη ζωή έχει και την αντανάκλασή του στο υποσυνείδητο, δεν θα 'θελα να δείτε τόσο κοντόφθαλμα την αγάπη μου για το νερό. Ίσως να υπάρχει κάποια αρχαία μνήμη στο μυαλό μου, Η μνήμη των προγόνων μου, ν' αναδύεται μέσα απ' τη θάλασσα στη ζωή μου.

Δεν μπορώ να φανταστώ ότι θα έκανα κάποια ταινία χωρίς νερό.

Υπήρξατε πολύ φτωχός;

Στα παιδικά μου χρόνια υπήρξα πολύ φτωχός. Πέθαινα πραγματικά της πείνας . Κάποτε δεν υπήρχε ελπίδα ούτε για ένα κομμάτι ψωμί. Η φτώχεια είναι σκληρό κι εξευτελιστικό πράγμα για τον άνθρωπο αλλά τον διδάσκει .

Αυτός που στ' αλήθεια πείνασε δεν θα γίνει ποτέ άπληστος.

Ο πλούτος για μένα δεν είναι τίποτα το ιδιαίτερο. Είναι μόνο ένα μέσο που σου επιτρέπει να κάνεις στη ζωή σου πράγματα που θέλεις, αλλά αφού αποφάσισα να ζήσω μια ζωή απλή, δεν νομίζω πως ποτέ θα επιζητήσω τον πλούτο. Εξ’ άλλου τι είναι ο πλούτος; Ο άνθρωπος δεν τον χρειάζεται γιατί όταν τον αποκτήσει, αλλάζει , γίνεται άπληστος. Αμύνεται για να υπερασπίσει τα χρήματά του, κι έτσι γίνεται σκλάβος τους. Κι αυτή είναι η αρνητική πλευρά του πλούτου. Η σκλαβιά που επιβάλλει στον άνθρωπο.

Πολλοί πιστεύουν ότι το «Στάλκερ» είναι μια ταινία επιστημονικής φαντασίας. Για μένα είναι ένα παραμύθι για μεγάλους. Για σας;

Ο καθένας μπορεί να κατατάξει την ταινία μου όπου του αρέσει. Όμως εγώ διαφωνώ με τον διαχωρισμό των ταινιών σε είδη. Όταν με ρωτούν τι πιστεύω για το «Στάλκερ» έρχομαι σε αμηχανία γιατί ποτέ δεν πίστεψα ότι το «Στάλκερ» ή κάποια άλλη ταινία μου ανήκει σε ένα είδος. Για μένα είναι περισσότερο παραβολή παρά επιστημονική φαντασία. Ποτέ δεν σκέφτηκα τη στάση του κοινού. Δύσκολα μπορώ να μπω στη θέση τους και να προβληματιστώ για το τι σκέφτονται. Πολλοί το κάνουν για να μαντέψουν την μέλλουσα επιτυχία των ταινιών τους. Η καλύτερη προσέγγιση στο κοινό είναι να παραμείνεις ο εαυτός σου, να εκφράζεσαι με την προσωπική σου γλώσσα και τότε το θεατής θα σε καταλάβει. Θα πρέπει να ανταγωνιστούμε το εμπορικό σινεμά. Και αυτό πάντα κάνουν οι δημιουργοί.. Δεν προσπαθούν να γίνουν αρεστοί στο κοινό που αργά ή γρήγορα θα τους αποδεχτεί. Οι απόπειρες που έκαναν τέτοιου είδους δημιουργοί να γίνουν αρεστοί, απέτυχαν. Προσωπικά μεταφέρω τις ταινίες μου από το εξωτερικό κόσμο και τα προβλήματά του μέσα στα ανθρώπινα μύχια στο θέμα της πίστης, στις αρχές και στις πεποιθήσεις της πίστης στη σχέση προσωπικότητας και ιδανικών. Πιστεύω ότι ο άνθρωπος βρίσκεται σε αδιέξοδο γιατί έψαξε τη λύση των προβλημάτων του στις εξωτερικές τεχνολογικές υλικές πλευρές της ζωής. Εκεί δεν υπάρχουν λύσεις . Όσο ο άνθρωπος και η κοινωνία δεν μπορούν να επιτύχουν αρμονική ανάπτυξη ,όσο δεν εξελίσσονται πνευματικά δεν πρόκειται να βρουν τη γαλήνη και η θέση τους θα είναι τραγική. Η λύση έγκειται στην εξισορρόπηση των δύο γραμμών εξέλιξης. Της ενδότερης πνευματικής και της εξωτερικής υλικής. Αυτό είναι το μήνυμα του «» και του «Σολλάρις» και όλων των ταινιών που έχω κάνει. Είναι μια προσπάθεια εξισορρόπησης πνευματικών και υλικών αναγκών.

Τι φοβάστε περισσότερο στη ζωή;

Δείχνω ιδιαίτερα ευαίσθητος στην ανυπεράσπιστη φύση και στην αβοήθητη ανθρώπινη ύπαρξη. Ακόμα και στη δική μου αδυναμία μπροστά στον κόσμο. Στη φύση , ακόμα και μπροστά σε ένα ανθρώπινο πλάσμα με εχθρικές διαθέσεις.

Φοβάστε τα γηρατειά;

Δεν τα φοβάμαι. Ίσως να φοβάμαι την αρρώστια, τον σωματικό πόνο και την καταβολή. Η μεγάλη ηλικία κρύβει κινδύνους. Είναι ένας αργός θάνατος. Ένα αδυσώπητο πλησίασμα στο θάνατο. Μα έχει και τις καλές της πλευρές. Αυτά που διαθέτουν οι γέροι. Την υπομονή, την πείρα,, την κατανόηση του κόσμου. Οι νέοι δεν τα έχουν. Τα γηρατειά έχουν προνόμια που οι νέοι δεν μπορούν ν’ απολαύσουν.

Andrei, φοβάστε το θάνατο;

Για μένα δεν υπάρχει θάνατος. Υπάρχει μια οδυνηρή πράξη όπου ο άνθρωπος απεικονίζεται να υποφέρει .Όμως πάντα σκεφτόμαστε τον φυσικό πόνο και όχι την πραγματική έννοια του θανάτου που εγώ θεωρώ ότι δεν υπάρχει.

Δεν ξέρω, Κάποτε ονειρεύτηκα ότι είχα πεθάνει. Το όνειρο έμοιαζε αληθινό. Ένοιωθα μιαν απίστευτη ελευθερία και ελαφράδα. Aυτά τα συναισθήματα με έπεισαν ότι ήμουν νεκρός. Ότι είχα κόψει κάθε δεσμό με τη γη. Δεν πιστεύω όμως στην ύπαρξη του θανάτου. Υπάρχουν μόνο τα βάσανα κι οι πόνοι. Και συχνά ο άνθρωπος τα συγχέει με την έννοια του θανάτου. Έτσι νομίζω. Όμως δεν ξέρω. Ίσως όταν αντιμετωπίσω το πρόσωπο του θανάτου να φοβηθώ και να πω άλλα πράγματα. Είναι δύσκολο να τα πω τώρα.

Πιστεύετε ότι είστε αθάνατος;

Φυσικά.

Andrei υπήρξατε ποτέ ευτυχισμένος στη ζωή;

Μόνο στα παιδικά μου χρόνια ανάμεσα στο 35 και στο 36 όταν ζούσα με τη μητέρα μου σε κείνο το χωριό στο ποτάμι. Μου ’ χει μείνει σαν ευτυχισμένη εποχή. Ήμουν παιδί κοντά στη φύση. Ζούσα στο δάσος και ήμουν πολύ ευτυχισμένος.

Πότε ήταν η τελευταία φορά που κλάψατε;

Όταν πέθανε η μητέρα μου, Είχα χάσει τον πιο κοντινό μου άνθρωπο, έστω κι αν ζούσαμε ο ένας μακριά από τον άλλο. Όχι από πόνο ή θλίψη για τον θάνατό της. Άλλωστε ήταν άρρωστη από καιρό και θα έπρεπε να χαρώ που ο θάνατος την απάλλαξε από τα βάσανά της. Όχι έκλαψα από εγωισμό. Επειδή ένοιωσα μόνος . Επειδή είχα χάσει τον πιο κοντινό μου άνθρωπο. Αλλά και όλα τα δάκρυα είναι εγωιστικά. Είναι η πραγματική ενσάρκωση του εγωισμού.

Andrei ποια είναι η γνώμη σας για τις γυναίκες; Είναι η σύντροφος του άντρα ή κάτι περισσότερο;

Για μένα το σημαντικό είναι μια γυναίκα να είναι ο εαυτός της. Δεν καταλαβαίνω όταν παριστάνει κάτι διαφορετικό. Όταν απαιτεί ιδιαίτερη μεταχείριση από το περιβάλλον της. Σαν να μην είναι γυναίκα αλλά άντρας. Αυτό το oνομάζουν ισότητα. Η ομορφιά της γυναίκας, η μοναδικότητά της έγκειται στην ουσία της που δεν είναι διαφορετική αλλά αντίθετη από την ουσία του άντρα. Είναι μια διπολικότητα. Και είναι βασικό της καθήκον να συντηρήσει αυτή της την ουσία. Η γυναίκα δεν είναι απλώς η σύντροφος του άντρα . Είναι κάτι περισσότερο. Ποτέ δεν θεώρησα ελκυστική μια γυναίκα που στερείται τους βασικούς όρους. Την αδυναμία, τη θηλυκότητά της, το γεγονός ότι είναι η ενσάρκωση της αγάπης σ’ αυτόν τον κόσμο. Σέβομαι τη γυναίκα και πιστεύω ότι συχνά είναι καλύτερη και πιο δυνατή από τον άντρα, αρκεί να παραμένει γυναίκα.

Τι είναι ο έρωτας Andrei; Σας αρέσει να είστε ερωτευμένος;

Όχι καθόλου. Είναι καταστροφή. Νιώθω σαν να ’μαι σοβαρά άρρωστος. Δεν νιώθω ευτυχισμένος όταν αγαπώ μια γυναίκα. Αντίθετα νιώθω αναστατωμένος Κι αυτό είναι διαφορετικό.

Τώρα είστε ερωτευμένος;

Ναι πιθανόν.

Είστε ευτυχισμένος;

‘Όχι.

Αντλήθηκε απ' το προφίλ της Κυριακής Καρσαμπά.