—Τί έχεις, γιε μου; Τί σε βασανίζει; Πιστεύεις πως θα ’χουμε κι άλλες φασαρίες; Λες;
—Λέω, μάνα! Λέω! Σε λίγες ώρες οι Τούρκοι θα βρίσκονται στη Σμύρνη. Πάρτε το χαμπάρι.
—Θε και Κύριε! σταυροκοπήθηκε. Κουνήσου, παιδάκι μου, από τη θέση σου… Είναι δυνατόν!
Η αδερφή μου, η άμοιρη, που ύστερα απ’ τις δυο ατυχίες της μόλις ξανακατάφερε να βρει αρραβωνιαστικό, μας κοίταξε μ’ αγωνία και μουρμούρισε όλο παράπονο:
—Πάλι δε θα προλάβω να βάλω στεφάνι!
Γύρισα στον κουνιάδο της, που έπινε το καφεδάκι του κι έστριβε τις μουστάκες του.
—Νικόλα, του είπα. Εσύ τι κάθεσαι και δε φεύγεις; Ξέχασες πόσους Τούρκους έκαψες; Το καλό που σου θέλω λάκισε! Καιρό δεν έχουμε. Όπου να ’ναι μπαίνει ο Μπεχλιβάν!
—Μπάαχ; έκανε περιφρονητικά ο Νικόλας. Τα παραλές!
Η μάνα μου αναστατώθηκε.
—Εσύ που συμβουλεύεις τους άλλους, μου ’πε, τι σκέφτεσαι να κάνεις;
—Εγώ, μάνα, θα πάω να παραθερίσω στο χτήμα π’ αγοράσατε, να κάνω καινούργιο τζιέρι!
Βούρκωσε, οι ρυτίδες βάθυναν στο βασανισμένο πρόσωπό της. Μετάνιωσα για τη σκληράδα μου.
—Μητέρα, είπα, έτσι που ήρθανε τα πράματα, λέω να μείνω μαζί σας. Μπορεί οι Τούρκοι να κρίνουνε σαν εγκληματίες πολέμου όσους φεύγουνε και να μην τους ξαναδεχτούνε πίσω.
—Μπρε, γιε μου, πως το ’παθες και παιδιαρίζεις; Αν πιστεύεις πως θα μείνουμε στο έλεος των τσέτηδων, σήκω φύγε!
—Τι να πα να κάνω, μάνα, στην Ελλάδα, μ’ άδεια χέρια; Ζήτουλας να γενώ;
—Κάλλιο ζήτουλας, παιδί μου, παρά… ωχ, δεν κακομελετώ! Δε λέω τίποτα! Θε και Κύριε, μη μας απομωραίνεις! Λυπήσου μας!
Άρχισε να σιγοκλαίει.
—Με τρώει και το σαράκι του Σταμάτη! Που να βρίσκεται το παιδί; Για δε γύρισε ακόμα. Να ’φυγε τάχα με τα παπόρια του στρατού;
Σφούγγισε τα μάτια της. Σηκώθηκε όλο περίσκεψη. Άνοιξε έναν μπόγο, έβγαλε με ιεροτελεστία μια μπλε γαμπριάτικη φορεσιά, που την είχα ράψει στη Σμύρνη, για τ’ αρραβωνιάσματά μου με την Κατίνα και δεν είχα αξιωθεί να τη φορέσω. Την ξετίναξε ανάλαφρα σαν να τήνε χάιδευε, φύσηξε τα πέτα.
—Δεν αλλάζεις; μου ’κανε. Άλλαξε μη γνωρίζεσαι για στρατιώτης.
Έβαλα τα πολιτικά κι ένιωσα ξαναγεννημένος.
—Σηκωθείτε να πάμε στην παραλία, είπα. Είναι το καλύτερο που ’χουμε να κάνουμε. Εκεί ’ναι οι στόλοι κι όσο να ’ναι θα ’χουμε προστασία.
Βρήκαμε μια γωνιά στο Και, κατάντικρυ στα πολεμικά και περάσαμε εκειδά τη νύχτα μας. Τρεμοχουχουλίζαμε απ’ τ’ αγιάζι και την αγωνία. Αυγές ξεμπάρκαραν εγγλέζικες περιπολίες και μας περιμαζέψανε όλους, χιλιάδες άντρες και γυναικόπαιδα. Μας βάλανε σ’ εξήντα τόσες μαούνες που βρισκόντανε στο λιμάνι και μας τραβήξανε κοντά στα πολεμικά τους.
Τούτη η αναπάντεχη τύχη μας φάνηκε σημάδι Θεού. Η σιγουριά έδιωξε την αγωνία, γινήκαμε μαλακοί και γενναιόδωροι. Αρχίσαμε να σκεφτόμαστε τι θ’ απογίνουνε οι άλλοι άνθρωποι στο εσωτερικό. Τα παιδιά παίζανε ξυλίκι και μπιζ, κυνηγούσανε ένα ψωριασμένο γατί ανάμεσα σε τσουβάλια σύκα και σταφίδα. Η Αφρούλα, μια όμορφη Σμυρνιοπούλα, ορφανή, που τήνε συνόδευε η γιαγιά της, είχε εγκατασταθεί πλάι μας και η πρώτη της δουλειά ήτανε να βγάλει το καθρεφτάκι και να χτενίζει τα μακριά σγουρά μαλλιά της.
Με τις φροντίδες πέρασε γρήγορα η ώρα. Ο ήλιος τραβούσε να δύσει και γέμισε ροδί χρώμα τον ουρανό. Τα βαποράκια του Κορδελιού πηγαινοερχόντανε σχεδόν άδεια κι ο στρογγυλός τροχός τους καταμεσής ανατάραζε τα νερά. Ο μπάτης έφερνε τη δροσιά και τ’ άρωμα της θάλασσας. Άλλοτε, τέτοιαν ώρα, το Και ζωντάνευε· τραγούδια, σουλάτσα, καραφάκια ούζο. Τώρα ο κόσμος γλιστρούσε βιαστικός, σαν κυνηγημένος.
Ένας μπακάλης έπιασε να βρίζει τους Φραγκολεβαντίνους:
—Γι’ αυτουνούς έφεξε. Είχανε δεν είχανε μας το βγάλανε το μάτι. Εγώ είχα πελάτες σ’ όλα τα ξένα κονσολάτα και ξέρω τις ραδιουργίες τους. Πριν πατήσει ακόμα ο ελληνικός στρατός, αυτοί βίρα και στέλνανε γραφές στα γκουβέρνα τους και στα Παρίσια, να μη γίνει ελληνική κατοχή. Τι Αμερικάνοι, μισιονάριοι, τι φραγκοπαπάδες, τι Ταλιάνοι σπιούνοι, εμπόροι, μπανκέρηδες, ούλοι ενάντιά μας!
—Το συμφέρο τους εκοιτάζανε. Ο θάνατός σου η ζωή μου! Δεν το ξέρεις, του αποκρίθηκε ένας ναυτικός.
Ο μπακάλης κούνησε το κεφάλι:
—Την έχθρητα όπου μας είχανε οι Λεβαντίνοι, μήτε οι Τούρκοι δε μας την είχανε…
Ξαφνικά ανακατεύτηκε στην κουβέντα και μια μεσόκοπη φουρνάρισσα, ξαδέρφισσα του ναυτικού.
—Τσι προάλλες, είπε, σαν ημαθεύτηκε πως ήσπασε το μέτωπο, ήρχε ο αχμάκης ο γιος του Μουσιού Τζόρτζιο και μας ηκρέμασε ένα φέσι στο πόμολο της πετούγιας. Το βλέπει ο γιος μου, ο Θαλής, τόνε τσακώνει και σου τόνε κάνει σώσπαστο στο ξύλο. Βγαίνει η καθολικιά η μάνα του κι αρχινάει να κογιονάρει: «Ήρχανε τα στερνά σας! Ούτε για μυρουδιά δε θα μείνει Έλληνας στη Σμύρνη!» Ηξεφώνιζε κι ευφραινόταν η καρδιά τση. Ίσαμε να πεις κύμινο, το Κερατοχώρι ήγινε άνω κάτω. Με πιρούνια οι δικές μας κυνηγούσανε τσι Ταλιάνες: «Τσι φραγκοπαναγίες σας, τους φωνάζανε. Τα κουτσάκια σας τα γύψινα!». Κι αυτές ηβρίζανε τσι εικόνες μας: «Τσι χαλκομανίες σας και τσι τραγοπαπάδες σας!».
Με τον ερχομό της νύχτας σταμάτησε κάθε θόρυβος. Οι άνθρωποι κούρνιασαν φοβισμένοι ο ένας πλάι στον άλλον. Άλλοι ροχαλίζανε κι άλλοι σιγοκουβεντιάζανε. Η μάνα μου με σκέπασε με μια φρεσκοπαπλαντισμένη μπλανκέτα που μοσχοβόλαγε σαπούνι και νεράκι της πατρίδας· όμως ύπνος δε μου κολλούσε. Ζερβά μου ένα αντρόγυνο στριφογύριζε πάνω στα σανίδια κι αναπαμό δεν έβρισκε· είχανε μπαγλαρώσει τα κορμιά τους με ζώνες γεμάτες διαμαντικό και χρυσή λίρα.
—Μαρίτσα, είπε κείνος, πολύ φοβούμαι πως δεν ήκλεισες καλά τσι πόρτες του σπιτιού.
—Ωχού, καημένε Θεμιστοκλή! Ηκλείδωσα, δε σου το ’πα! Σε κουβέντα να βρισκούμαστε.
—Και το πάναθυρο τση κουζίνας που άφηνε χαραμάδα; Το τράβηξες καλά; Χωράει χέρι από κει!
Όλοι κλειδώσανε καλά τα σπίτια τους και τα υπάρχοντά τους! Ακούω δεξιά μου τη γιαγιά της Αφρούλας που ζητάει φλιτζάνι με νερό ν’ ακουμπήσει τη μασέλα της. Η εγγόνα, όμως, έχει σοβαρότερες δουλειές μ’ ένα παλικαρόπουλο, που κόλλησε το γιατάκι του δίπλα στο δικό της.
—Θε μου! προσεύχεται γονατιστή η γιαγιά. Δώσε να ξημερώσει ένα καλό αύριο για τη Σμύρνη μας!
Το άλλο πρωί μας ξυπνήσανε χλιμιντρίσματα και καλπασμός αλόγων. Πεταχτήκαμε μεμιάς ορθοί κι ανοίξαμε τα μάτια μας. Το τούρκικο ιππικό περνούσε καμαρωτό από την παραλία. Κανείς δεν έβγαλε τσιμουδιά. Και τα μωρά κερώσανε. Μόνο μια πολύ ψιλή παιδική φωνούλα ρώτηξε:
—Τί θα μας κάνουνε οι Τούρκοι;
Τί θα μας κάνουνε; Αυτή ’ταν ολουνών η αγωνία, μα κανείς δεν τήνε ξεστόμιζε. Από μερικά μπαλκόνια ξένων σπιτιών ακούστηκαν αδύναμα παλαμάκια και «γιασασίν». Σαν τέλειωσε η παρέλαση, έγινε νεκρική ησυχία. Η δικιά μας μανούλα ήταν η τελευταία απ’ τις εξήντα και βρισκότανε σιμά στην ξηρά. Σε λίγο ακούστηκε τελάλης.
—Μπρε σεις, τι λέει;
—Λέει, να βγει ο κόσμος και να πάει στις δουλειές του δίχως να φοβάται· κανένας δε θα κακοπάθει.
—Μπορεί η νίκη να μερώνει τσ’ ανθρώπους, είπε η μάνα μου.
—Οι Μεγάλες Δυνάμεις δώκανε εντολή να μην ανοίξει ρουθούνι χριστιανικό.
—Αυτή ’ναι η αλήθεια. Φτάνει το αίμα. Τι τα γενιτσαριά θα ’χουμε;
—Τόσοι στόλοι! Τόσα βασιλικά για τα μάτια ηθαρρέψατε πως στέκουνε δω χάμου;
Ο αδερφός μου ο Κώστας με πλησίασε όλο χαμόγελα και φουσκώνοντας σαν διάνος, μου ’πε ειρωνικά:
—Τι γνώμη έχεις τώρα, Μανωλάκη, για το χτήμα π’ αγόρασα; Έκανα καλά ή με πέρασε κορόιδο ο μπαρμπα-Θόδωρος;
Ήμουνα τόσο χαρούμενος που θα του συγχωρούσα χίλιες τόσες κακοκεφαλιές κι άλλες τόσες ειρωνείες. Όλοι στη μαούνα γινήκαμε τώρα μια παρέα. Βγάλαμε ό,τι φαγώσιμο είχαμε, παστά, αυγά, κονσέρβες. Αρχίσαμε τα τραταμέντα και τις τσιρεμόνιες.
Ξάφνου, μέσα στη γενική χαρά, ακούστηκε μια φωνή κι ύστερα πολλές μαζί:
—Φωτιά!
—Φωτιά!
—Βάλαν φωτιά στη Σμύρνη!
Πεταχτήκαμε ορθοί. Κοκκινόμαυρες φλόγες τινάζονταν στον ουρανό, χοροπηδηχτές.
—Είναι κατά την Αρμενογειτονιά.
—Κατά κει φαίνεται να ’ναι.
—Πάλι οι Αρμεναίοι θα τα πλερώσουνε!
—Αποκλείεται να κάψουνε ολόκληρη τη Σμύρνη. Ποιό συμφέρον έχουνε; Αφού έγινε πια δική τους…
Ποιο συμφέρον είχαμε μεις που καίγαμε τα τουρκοχώρια στην υποχώρηση;
Η φωτιά απλωνόταν παντού. Ντουμάνιασε ο ουρανός. Μαύρα σύγνεφα ανηφορίζανε και μπερδευότανε το ’να με τ’ άλλο. Κόσμος, εκατοντάδες χιλιάδες κόσμος, τρελός από φόβο, αρχίνισε να τρέχει απ’ όλα τα στενοσόκακα και τους βερχανέδες και να ξεχύνεται στην παραλία σαν μαύρο ποτάμι.
—Σφαγή! Σφαγή!
—Παναγιά, βοήθα!
—Προφτάστε!
—Σώστε μας!
Η μάζα πυκνώνει, δεν ξεχωρίζεις ανθρώπους, μα ένα μαύρο ποτάμι που κουνιέται πέρα δώθε απελπισμένα, δίχως να μπορεί να σταθεί ούτε να προχωρήσει. Μπρος θάλασσα, πίσω φωτιά και σφαγή! Ένας αχός κατρακυλάει από τα βάθη της πολιτείας και σπέρνει τον πανικό.
—Τούρκοι!
—Τσέτες!
—Μας σφάζουνε!
—Έλεος!
Η θάλασσα δεν είναι πια εμπόδιο. Χιλιάδες άνθρωποι πέφτουνε και πνίγονται. Τα κορμιά σκεπάζουνε τα νερά σαν να ’ναι μόλος. Οι δρόμοι γεμίζουνε κι αδειάζουνε και ξαναγεμίζουνε. Νέοι, γέροι, γυναίκες, παιδιά ποδοπατιούνται, στριμώχνονται, λιποθυμούνε, ξεψυχούνε. Τους τρελαίνουν οι χατζάρες, οι ξιφολόγχες, οι σφαίρες των τσέτηδων!
—Βουρ, κεραταλάρ! (Χτυπάτε τους τους κερατάδες!).
Το βράδυ το μονοφώνι κορυφώνεται. Η σφαγή δε σταματά. Μόνο όταν τα πλοία ρίχνουνε προβολές γίνεται μια πρόσκαιρη ησυχία. Μερικοί που καταφέρανε να φτάσουνε ζωντανοί ίσαμε τη μαούνα, μας ιστορούνε το τι γίνεται όξω, στις γειτονιές. Οι τσέτες του Μπεχλιβάν και οι στρατιώτες του Νουρεντίν τρώνε ανθρώπινο κρέας. Σπάζουνε, πλιατσικολογούνε σπίτια και μαγαζιά. Όπου βρούνε ζωντανούς, τους τραβούνε όξω και τους βασανίζουνε. Σταυρώνουνε παπάδες στις εκκλησίες, ξαπλώνουνε μισοπεθαμένα κορίτσια κι αγόρια πάνω στις Άγιες Τράπεζες και τ’ ατιμάζουνε. Απ’ τον Αι-Κωνσταντίνο και το Ταραγάτς ίσαμε το Μπαλτσόβα το τούρκικο μαχαίρι θερίζει.
Η φωτιά όλη νύχτα αποτελειώνει το χαλασμό. Γκρεμίζονται τοίχοι, θρυμματίζονται γυαλιά. Οι φλόγες κριτσανίζουνε μαδέρια, έπιπλα και φτούνε σιδερικά· ξεθεμελιώνουνε την πολιτεία ολόκληρη. Απλώνουν πάνω στα έργα των ανθρώπων και τα διαλύουνε. Σπίτια, εργοστάσια, σκολειά, εκκλησίες, μουσεία, νοσοκομεία, βιβλιοθήκες, θέατρα, αμύθητοι θησαυροί, κόποι, δημιουργίες αιώνων· εξαφανίζουνται κι αφήνουνε στάχτη και καπνούς.
Αχ, γκρέμισε ο κόσμος μας! Γκρέμισε η Σμύρνη μας! Γκρέμισε η ζωή μας! Η καρδιά, τρομαγμένο πουλί, δεν ξέρει πού να κρυφτεί. Ο τρόμος, ένας ανελέητος καταλυτής άδραξε στα νύχια του κείνο το πλήθος και το αλάλιασε. Ο τρόμος ξεπερνάει το θάνατο. Δε φοβάσαι το θάνατο· φοβάσαι τον τρόμο. Ο τρόμος έχει τώρα το πρόσταγμα. Τσαλαπατά την ανθρωπιά. Αρχίζει από το ρούχο και φτάνει ίσαμε την καρδιά. Λέει: Γονάτισε, γκιαούρη! Και γονατίζει. Ξεγυμνώσου! Και ξεγυμνώνεται. Άνοιξε τα σκέλια σου! Και τ’ ανοίγει. Χόρεψε! Και χορεύει. Φτύσε την τιμή σου και την πατρίδα σου! Και φτύνει. Απαρνήσου την πίστη σου! Και την απαρνιέται. Άχ ο τρόμος! Όποια γλώσσα κι αν μιλάς, λόγια δε θα βρεις να τόνε περιγράψεις.
Τι κάνουν, λοιπόν, οι προστάτες μας; Τι κάνουν οι ναυάρχοι με τα χρυσά σιρίτια, οι διπλωμάτες κι οι πρόξενοι της Αντάντ! Στήσανε κινηματογραφικές μηχανές στα καράβια τους και τραβούσανε ταινίες τη σφαγή και τον ξολοθρεμό μας! Μέσα στα πολεμικά οι μπάντες τους παίζανε εμβατήρια και τραγούδια της χαράς, για να μη φτάνουν ίσαμε τ’ αφτιά των πληρωμάτων οι κραυγές της οδύνης και οι επικλήσεις του κόσμου. Και να ξέρει κανείς πως μια, μόνο μια κανονιά, μια διαταγή, έφτανε για να διαλύσει όλα κείνα τα μαινόμενα στίφη. Κι η κανονιά δε ρίχτηκε κι η εντολή δε δόθηκε!
Ο πάτερ Σέργιος ήταν από τους τελευταίους που σκαλώσανε στη μαούνα μας. Δίχως καλυμμαύχι και ράσο, θεόγυμνος, με μια κουρελιασμένη ματωμένη φανέλα κι ένα μακρύ σώβρακο, με ξέμπλεκα τα λιγοστά μαλλιά του κι ανάκατα τα γένια του, με δυο γουρλωμένα μάτια που τα ’καιγε πυρετός, έμοιαζε μ’ άγνωστο στη φύση πλάσμα. Από τα λόγια και τα φερσίματά του καταλάβαμε πως ολόκληρη η φαμελιά του πνίγηκε καθώς πάσχιζε να σκαλώσει σ’ ένα αμερικάνικο πολεμικό. Το μυαλό του γέροντα δεν άντεξε· σάλεψε! Εκειδά που καθότανε ήσυχα και καλά, αμίλητος και σοβαρός, εκειδά πηδούσε ολόρθος και χειρονομούσε και φώναζε δυνατά με στόμφο:
—Πέντε τα παιδιά μου! Κι η γυναίκα μου έξι! Κι η κουνιάδα μου επτά! Επτά οι αστέρες της αποκαλύψεως! Επτά διαόλοι να σας κοπανάνε στην κόλαση, δολοφόνοι! Δολοφόνοι! Δολοφόνοιοιοι.
Έπεφτε χάμω σαν σεληνιασμένος, κυλιότανε έβγαζε άναρθρες κραυγές και τύφλωνε με πόδια και με χέρια τ’ αμερικάνικο πολεμικό.
—Μας τινάξανε από τη σκάλα όπως τινάζεις ένα τραπεζομάντιλο να πέσουνε τα ψίχουλα! Τα ψίχουλα! Είμαστε τα ψίχουλα. Τα πετεινά τ’ ουρανού θα χορτάσουν από τα ψίχουλα. Ω, άνθρωποι!
Τα παιδιά της μαούνας τον πήρανε χαμπάρι και φωνάζανε:
—Ο λωλός! Ο λωλός!
Πιάνανε θέσεις γύρω του και περιμένανε τις φωνές του, όπως περιμένεις τον κούκο ενός ρολογιού να πεταχτεί για να κάνεις χάζι.
Τραβήχτηκαν στην άκρη της μαούνας και κάθισα σε μια γωνιά. Η θάλασσα ανταριασμένη, κουνούσε πέρα δώθε δυο τουμπανιασμένα κορμάκια παιδιών σαν να τα νανούριζε: «Κοιμηθείτε! Δε θέλει πια η γης παιδιά!». Τα μικρά κεφαλάκια χτυπούσανε τα ύφαλα του εγγλέζικου καταδρομικού μ’ επιμονή: «Ανοίξτε μας να μπούμε! Δε βλέπετε; Δεν ακούτε;» Δε βλέπουνε! Δεν ακούνε!
Σούσουρο μεγάλο ξέσπασε στις μαούνες. Ήρθε να μας επισκεφτεί ένας Εγγλέζος αξιωματικός με τη συνοδεία του.
—Τι ζητάει ο ναύαρχος;
—Πως ήταν και κόπιασε;
—Ρωτήστε τον…
—Πέστε του…
Ο καθένας πετούσε και μια καυτή ερώτηση, κάποιο παράπονο, μιαν ικεσία. Μας έκαιγε όλους η αγωνία για το τι μας περιμένει.
—Τι θ’ απογίνουμε, αυτό να μας πει.
Ο δραγουμάνος του μας αποκρίθηκε:
—Αυτό θέλει να εξετάσει και κείνος. Που θα θέλατε να πάτε;
—Μακριά από τη σφαγή! Θέλει και ρώτημα; φωνάξαμε όλοι μαζί.
Μερικοί πιάσανε το δραγουμάνο απ’ το σακάκι.
—Γι’ άκουσε! Πες του να μας πάει Σάμο, Χίο, Μυτιλήνη. Να μπορούμε να γυρίσουμε γρήγορα σαν περάσει το κακό…
—Καλά, είπανε και φύγανε.
Με το σούρουπο οι Τούρκοι κάνανε στόχο τις μαούνες. Χτυπήσανε κάμποσες φορές. Είχαμε λαβωμένους και δυο νεκρούς. Όλη νύχτα δεν κλείσαμε μάτι.
—Μωρέ, κάτι τρέχει. Κάτι άλλαξε!
Τις αυγές ήρθανε ρυμουλκά και τραβήξανε τις μαούνες. Δεν αργήσαμε ν’ αντιληφτούμε πως τα ρυμουλκά δεν ήταν εγγλέζικα, μα τούρκικα.
—Τούρκοι μέσα στα ρυμουλκά! ακούστηκε.
—Τούρκοι;
—Τούρκοι!
—Μας πάνε για σφαγή!
—Φωνάξτε, να πάρουν χαμπάρι οι στόλοι! Τούρκοι! Τούρκοιοι!
Οι μάνες ψάχνανε για τα παιδιά τους, τ’ αγκαλιάζανε και σπαράζανε. Τα παιδιά λες και τα ’πιασε παροξυσμός. Τρέμανε, τσιρίζανε. Οι άντρες τρέχανε άσκοπα εδώ κι εκεί. Λύνανε και δένανε μπόγους, πασχίζανε να σκεφτούνε.
—Μας προδώσανε!
—Μας ξεπουλήσανε!
—Π’ ανάθεμά τους!
—Ναύαρχε! Τι κάνεις;
—Ναύαρχε! Σώσε μας!
—Για όνομα του Χριστού! Μη μας αφήστε! Έχουμε μωρά μαζί μας! Έχουμε γερόντους, κορίτσια!
—Είστε υπεύθυνοι!
—Ναύαρχε! Ναύαρχεεε!
Τα τούρκικα ρυμουλκά συνεχίζανε το δρόμο τους. Τότε, μέσα στον πανικό που ξέσπασε, χιλιάδες άνθρωποι πέσανε στη θάλασσα κοπαδιαστά! Μαύρισε το νερό. Ο ένας πιανότανε απ’ τα μαλλιά, απ’ το λαιμό του αλλουνού και πνιγόντανε. Γαντζώνανε στα πολεμικά να σωθούνε και δεχόντανε ζεματιστά νερά και χτυπήματα με λοστούς και ξύλα. Όσοι δε χάσαμε την ψυχραιμία μας και μείναμε στις μαούνες έτοιμοι να παλέψουμε με τη μοίρα μας, είχαμε περσότερη πίστη στη θηριωδία των Τούρκων παρά το έλεος των συμμάχων.
Ένας αξιωματικός έδωσε διαταγή να δέσουνε τις μαούνες στους χαλκάδες της παραλίας και να βάλουνε ολόγυρα φρουρά. Κάθε μια δυο ώρες θρασεμένοι ζεϊμπέκοι με κόκκινα ζουνάρια, φορτωμένοι κουμπούρια και χατζάρες μπουκάρανε και ξαφρίζανε το άνθος των νιάτων.
—Εσύ! Κι εσύ! Κι εσύ!
Χερούκλες απλώνονταν πάνω σε λιμπιστερά παλικάρια και σε όμορφα κορίτσια. Τα σέρνανε πίσω απ’ το Τελωνείο, και πιο πέρα τα βιάζανε και τα εκτελούσανε. Έτσι έγινε με την Αφρούλα και με τη Ρέα, μια μαθητριούλα δεκατεσσάρω χρονώ. Η γιαγιά της Αφρούλας, καλότυχη, με το που είδε να πιάνουν το κορίτσι έμεινε στον τόπο. Μα η μάνα της Ρέας σπάραζε κι έσκιζε τα μάγουλά της κι έτρεχε πίσω τους:
—Αφήστε το κοριτσάκι μου! Εμένα πάρτε!
Τα ματωμένα δάχτυλά της τσάκωσαν το μπλουζάκι της και το ξέσχισαν.
—Κοιτάχτε! έκανε κι έδειχνε το στήθος της σαν υπόσχεση. Εμένα πάρτε! Όχι αυτό! Κοριτσάκι μου, Ρέα μου!
Κανείς δεν ήτανε πια σε θέση να νιώσει συγκίνηση για την τύχη του διπλανού του! Τρία μερόνυχτα μας κρατήσανε οι Τούρκοι στις μαούνες και τα τρία μερόνυχτα δε σταματήσαμε να παίζουμε με το θάνατο ένα φοβερό κρυφτούλι. Συμφωνήσαμε μ’ έναν πατριώτη μου να κρατούμε βάρδιες όλη νύχτα, έτσι που να μη μας ξεφεύγει καμιά κίνηση των Τούρκων. Κάθε φορά που ψάχνανε ένα χώρο, εμείς γλιστρούσαμε σ’ αυτόν και τους ξεφεύγαμε.
Την τέταρτη μέρα ήρθε ένας αξιωματικός και είπε:
—Ν’ αδειάστε τις μαούνες. Τραβάτε στη στεριά!
Τρέξαμε να φύγουμε. Πιστεύαμε πως κάθε μετακίνηση έκρυβε κάποιαν ελπίδα.
—Στο νεκροταφείο! Πάμε στο νεκροταφείο. Δεν πατούν εκεί Τούρκοι. Σκιάζονται!
Πήγαμε στο νεκροταφείο. Ούτε σπιθαμή να σταθείς. Είχανε προλάβει άλλοι, πριν από μας, και πήρανε την πρωτοκαθεδρία. Βγάλανε απ’ τους τάφους λιωμένους κι άλιωτους νεκρούς και βάλαν οι ζωντανοί τα στρωσίδια τους και τα παιδιά τους. Γυναίκες γεννούσανε πρόωρα. Είχε διαδοθεί στους γύρω μαχαλάδες: «Όποια είναι για γέννα, στο νεκροταφείο. Παραστέκουνε και γιατροί!». Γερόντισσες βράζανε νερά για τις λεχώνες με προσάναμμα κόκαλα πεθαμένων!
—Δεν είναι τόπος να σταθούμε, έκανε η αδερφή μου κι όλοι συμφωνήσαμε.
Με δυσκολία ανοίγαμε δρόμο να φύγουμε. Πάνω σ’ ένα μνήμα μια γυναίκα ξαπλωμένη τα μπρούμουτα, χτυπούσε με τις γροθιές της τη μαρμαρένια πλάκα και φώναζε στον άντρα της:
—Βρασίδα! Που είσαι να δεις τι σου κάνουν το κοριτσάκι σου! Τ’ αγνό σου κοριτσάκι, Βρασίδα! Το ατιμάσανε! Στρατός… λεφούσι πάνω στο κορμάκι του! Βρασίδα, σήκω! Αναστήσου! Έλα να μας παρασταθείς. Βρασίδα!
Φύγαμε. Ψάχναμε σ’ όλη την Πούντα να βρούμε μια γωνιά να σταθούμε. Όπου κι αν μπαίναμε, σε σκολειά, εκκλησιές, εργοστάσια, αποθήκες, όξω στους ανοιχτούς ταρλάδες, παντού, χιλιάδες πρόσφυγες περιμένανε να δούνε τι θ’ απογίνουνε. Πουλητάδες και μαυραγορίτες Τούρκοι και Εβραίοι εμπορευότανε τη γουλιά το νερό, τη σταγόνα το λάδι, τις κονκάρδες με τη φιγούρα του Κεμάλ, τις σημαιούλες και τα περιβραχιόνια με την ημισέληνο!
—Πάρτε να σωθείτε!
Σ’ ένα εργοστάσιο ανταμώσαμε πατριώτες και φίλους και μας κάνανε λίγη θέση ν’ ακουμπήσουμε. Ήμασταν ψόφιοι. Είπαμε πως θα κοιμηθούμε και δε θα ξυπνήσουμε. Όμως μόλις ξαπλώσαμε το μάτι στυλώθηκε. Τα ντουβάρια των καμένων σπιτιών κατρακυλούσανε μέσα στη νύχτα. Τουφεκιές κι ομοβροντίες κάθε λίγο και λιγάκι γαζώνανε τη σιωπή…
—Αυτές εδώ είναι εκτελέσεις! μας εξηγούσανε οι παλιοί και τρέμανε.
—Ψες μπήκανε Τούρκοι στην καρσινή αποθήκη να πάρουνε… άρχισε να διηγιέται ο χωριανός μας ο μπαρμπα-Κωστής. Τα παιδιά του μακαρίτη του Αντώνη Μάντζαρη, ο Δημητράκης και η Μαρία, μόλις ακούσανε πως έρχονται Τούρκοι τρομάξανε, γιατί θυμηθήκανε το σφαγμένο πατέρα τους και χωθήκανε μέσα στο σωρό τα κάρβουνα, να κρυφτούνε. Η μάνα τους είχε βγει όξω προς νερού της. Ακούει πως πλάκωσαν οι Τούρκοι. Τρέχει μέσα να προστατέψει τα παιδιά. Τα γυρεύει εδώ, τα γυρεύει εκεί· αλαφιάζεται. Κείνα τήνε βλέπουνε και την ακούνε μα δε βγάζουνε τσιμουδιά όσο οι Τούρκοι στέκουν εκεί. Η έρμη η μάνα τρελαίνεται, παίρνει τσι δρόμοι, ψάχνει, σκούζει, χτυπιέται: «Τα παιδιά μου, καλέ! Μην είδατε τα παιδιά μου, για όνομα του Θεού! Ώχ μου τα πήρανε! Τι τήνε θέλω τη ζωή; Τα παιδιά μου! Τα παιδιά μου!» Βάζει μια τρεχάλα για τη θάλασσα, πέφτει και πνίγεται! Τα ορφανά, σαν εβγήκανε απ’ το κάρβουνο, κλαίγανε τη μάνα τους και την ερημιά τους…
Αγρυπνούμε. Μερικοί που βγήκανε για την ανάγκη τους γυρίζουνε τρομαγμένοι.
—Κάτι θα γίνει! Ασκέρι έζωσε τις φάμπρικες. Ίσως μας σηκώσουνε! Ποιος ξέρει!
Το πρωί μπήκανε στρατιώτες στο εργοστάσιο. Πιάσανε τους άντρες. Διαταγή, λέει, του Νουρεντίν πασά: Όλοι οι άντρες από 18 χρονώ μέχρι 45, θα μείνουνε αιχμάλωτοι, να ξαναχτίσουνε ό,τι χαλάσανε! Οι άλλες ηλικίες καθώς και τα γυναικόπαιδα θα φύγουνε με τα βαπόρια.
—Ν’ αδειάσει ο τόπος απ’ τους γιουνάνηδες!
Καμιά μάνα δε θέλει να παραδεχτεί πως τ’ αγόρι της είναι 18 χρονώ. Καμιά γυναίκα πως ο άντρας της είναι κάτω από πενήντα. Κλαίνε, δέρνονται. Η δική μου μάνα, αδάκρυτη, με τα χέρια πεφτάτα, στέκει μαρμαρωμένη. Σκύψαμε με τον Κώστα και τήνε φιλήσαμε, όπως φιλάς κάτι που δε θα το ξαναδείς.
—Μάνα, της είπα, μη σκιάζεσαι. Θα γυρίσουμε…
Πρόλαβα κι είδα ν’ αστράφτει άγριο το μάτι της. Το μπαμπακιασμένο χείλι της έπιασε να τρέμει ασταμάτητα. Ο Κώστας έκλαψε. Σαν να το ’ξερε πως δε θα ξαναγυρίσει, όπως δεν ξαναγύρισε κι ο Σταμάτης μας…
—Έχε γεια, μάνα!
Πηγή: https://sarantakos.wordpress.com/2020/09/13/prosfyges/
......................................................................................................................................................................
Μόλις πάτησα το ποδάρι μου στη Σμύρνη, στάθηκα να πάρω ανάσα. Σταυροκοπήθηκα, μ’ έπιασε μια ξαφνική χαρά. Πάντα εδώ στη Σμύρνη έβρισκε σιγουριά κι αποκούμπι η ρωμιοσύνη. Οι Τούρκοι τη λέγανε «Γκιαούρ Ισμίρ» κι ήτανε πραγματικά η Άπιστη γι’ αυτούς· για μας όμως ήτανε η χαρούμενη και φιλόξενη πρωτεύουσα τού ελληνισμού. Μοσχοβολούσε γιασεμί και λαχταρούσε για λευτεριά. Μόνο να σεργιανάς στο Και, στα μπουλβάρια, στους βερχανέδες, να νταραβερίζεσαι στα μπεζεστένια, να πίνεις ρακί στο Κόρσο, να βλέπεις παντού κέφι, χαρά, σου μαλάκωνε η καρδιά, γέμιζε φως, πόθους, θάρρητα. Να ζήσω, έλεγες, να ζήσω, να δουλέψω απεξαρχής, να φτιάσω τούτο και τ’ άλλο, να χαρώ, ν’ αγαπήσω, να χτίσω.
Τώρα τί ’τανε αυτό π’ αντίκριζα; Μια νεκρή πολιτεία. Τα μαγαζιά και τα κέντρα κλειδωμένα με διπλό λουκέτο. Τα σπίτια βουβά, σαν ακατοίκητα. Γέλιο δεν άκουγες, παιδί δεν έβλεπες να παίζει στο δρόμο. Καραβάνια θλιβερά σερνόντανε στα σοκάκια σαν μια σειρά κάμπιες. Κορμιά κυρτωμένα, πρόσωπα χολιασμένα, χαλκοπράσινα, χείλη ξερά, ασπρισμένα. Ήτανε οι πρόσφυγες που φτάνανε απ’ το εσωτερικό. Σέρνανε μαζί τους μπόγους, τσομπλέκια, μπαούλα, κονίσματα, φορεία μ’ άρρωστους, κατσίκες, κότες, σκύλους. Οι εκκλησιές, οι στρατώνες, τα σκολειά, οι αποθήκες, οι φάμπρικες, όλα γέμισαν πρόσφυγες· βελόνι να ’ριχνες δε θα ’πεφτε.
Γύριζα σαν χαμένος ανάμεσα σ’ αυτό τον κόσμο κι έψαχνα να βρω τούς δικούς μου. Ο Γιάκαβος, ένας κουμπάρος μας, μου ’πε πώς τους είχε ανταμώσει και μάλιστα η μάνα μου χόλιαζε, λέει, για μένα και για τον αδερφό μου το Σταμάτη. Καταλάβαινα πώς έπρεπε να βιαστώ ν’ ανταμώσω τη φαμελιά, να δούμε πώς θα τα ξεκεφαλιώσουμε, μα τα ποδάρια μου δε με σηκώνανε, ήμουνα πεθαμένος, δεν είχα πια μέσα μου παρά μια πεθυμιά, να γείρω κάπου να κοιμηθώ για μήνες.
Στο Παραλλέλι κοντοστάθηκα στον καθρέπτη ενός μπαρμπέρη κι είδα τα χάλια μου. Το χιτώνιό μου ήτανε ξεσχισμένο, όλο αίματα. Το δίκοχό μου ξεχασμένο στο πίσω μέρος τού κεφαλιού. Τα γένια μου άγρια.
Το κουρείο ήταν ανοιχτό. Δεν πάω, σκέφτηκα, να λουστώ, να κουρευτώ, ν’ αλλάξω το σουλούπι μου; Έτσι που είμαι, κι η μάνα μου η ίδια θα τρομάξει σα μ’ αντικρίσει. Το μάτι μου έπεσε, με το πρώτο, στη γυριστή πολυθρόνα που θα δεχότανε το αποκαμωμένο κορμί μου.
Ο μπαρμπέρης, ένα λιγνό συμπαθητικό γεροντάκι, σάλταρε στην πόρτα, μόλις μ’ είδε να κοντοστέκουμαι, μ’ άρπαξε απ’ το μπράτσο και μ’ έσυρε σαν υπνωτισμένο στην πολυθρόνα.
– Έλα, μου ’πε, λες και γνωριζόμασταν από χρόνια. Κάτσε να σου συγυρίσω τη φάτσα. Πώς κατάντησες σέ τέτοιο χάλι; Εσένα όχι άνθρωπος, μα και Χάρος να σε δει θα σκιαχτεί.
Γέλασε μόνος με το χωρατό του κι υστέρα έπιασε να βρίζει τούς Τούρκους.
– Σεϊτάνηδες, ντεληφισέκηδες! Σάς ηπέρασε από την άδεια σας κούτρα, πως θα φάτε τον ελληνικό στρατό! Χαερσίζηδες, μπαμπέσηδες…
Δεν τον πολυάκουγα. Με το πρώτο άγγιγμα στην πολυθρόνα, ξεκουρντίστηκα ολόκληρος· χαλάρωσε το κορμί μου σαν να βυθιζόμουνα σέ μαλακωσιά. Όμως ο μπαρμπέρης ήτανε αποφασισμένος να μη μ’ αφήκει να κοιμηθώ. Μου κουνούσε απότομα το κεφάλι πάνω, κάτω, ζερβά, δεξά, πέταγε όσο πιο τραγουδιστές μπορούσε τίς ψαλιδιές του, μ’ έφερνε γύρα κι όλο με σκουντούσε:
– Μην αποκοιμηθείς, παλικαρόπουλο, γιατί με τη νύστα οπού ’χεις έλόγου σου, δε θα ξυπνήσεις μήτε στη δεύτερη παρουσία…
Όσο λαχταρούσα εγώ τον ύπνο, άλλο τόσο λαχταρούσε αυτός την κουβέντα. Όταν είδε άνέλπιστα ν’ αράζει πελάτης στο μαγαζάκι του τον έπιασε χαρά. Η μοναξιά κείνες τίς ώρες τού ’φερνε τρέλα.
– Φαίνεσαι αποκαμωμένος, φουκαρά μου, έκανε. ‘Έρχεσαι απ’ τίς πρώτες γραμμές;
Ήθελα να του πω πως δεν υπάρχουνε πια ούτε πρώτες γραμμές, ούτε δεύτερες μα η γλώσσα μου είχε μουδιάσει· το μόνο που κατάφερα ν’ αρθρώσω ήτανε ένα «ν…ναι» που έμοιαζε με βέλασμα.
– Εψές, έλαψε κι ηκούρεψα δυο τρεις φαντάρους, οπού ’χαν τα δικά σου χάλια. Μ’ αυτοί ’τανε θεόλωλοι, δεν ηξέρανε τι τους ηγινούντανε. Φτάσανε να μου πούνε πως ο ελληνικός στρατός δε θα κρατηθεί ούτε μια βδομάδα πια στη Μικρασία. Ακούς;
Άκουγα άκρες μέσες και καταλάβαινα τι ’θελε να πει το γεροντάκι, μα δεν μπορούσα να στυλώσω μάτι να τον κοιτάξω. Τα ματοτσίνουρά μου γίνανε σιδερικά. Η κεφαλή μου βούιζε, ήμουνα και δεν ήμουνα ξύπνιος. Ο μπαρμπέρης, πονηρός, όταν είδε πώς μαζί μου δεν μπορούσε να στρώσει κουβέντα, άρπαξε μια κανάτα νερό κρύο κι αρχίνησε να με λούζει, να με ταρακουνάει– μόνο μπάτσους που δε μου ’δωκε. Μισάνοιξα τα μάτια μου, έτοιμος να τόνε διαβολοστείλω, μ’ αντίκρισα το βλέμμα του, το γεμάτο ικεσία.
– Φαίνεσαι ξυπνητός και κουραγιόζος, μου ’πε. Δε μοιάζεις σύ από κείνους που ησερσεμιάσανε και λένε πώς η μικρασιατική εκστρατεία πάει κατά διαόλου. Αυτοί ούλοι είναι κατουρημένοι, πράχτορες τού Κεμάλ. Άκουσε που σου λέω. Βρε, εδώ ο Τρικούπης επήρε την αρχιστρατηγία και ηπέρασε στην αντεπίθεση! Το ξέρεις αυτό;
Είχα τη διάθεση να του πω όλη την αλήθεια, να τόνε τρελάνω, μα το πάθος που έβαζε στα λόγια του μου θύμισε τον παλιό εαυτό μου και μέρεψα. Κείνος συνέχισε το χαβά του!
– Αν δεν το ξέρεις, μάθε το από μένανε. Στον Τσεσμέ, φίλε, δεν μαντζέβεται ο στρατός για να πιάσει τσι θάλασσες και να λακήσει. Όγεσκε! Την άμυνα των παραλίων μας οργανώνει. Όπου να ’ναι θ’ ακούσεις να βγαίνουνε τα παραρτήματα και τότες θα μαθευτούνε τα νέα. Η Αγγλία, σου λέει, είναι παρά το πλευρόν μας, δε θα μας απαρατήοει – στο πείσμα κείνης τση σκρόφας, τση Γαλλίας!
Σαν μύγες τα ’νιωθα τα λόγια του να στριφογυρνάνε και να πιλατεύουνε το μισοϋπνωτισμένο μου μυαλό. Στα υστερνά έχασα πιά την υπομονή μου κι άνοιξα κι εγώ το στόμα μου.
– Για ποιον Τρικούπη μιλάς, μπάρμπα; Τώρα κι άλλη μια! ο Τρικούπης πιάστηκε αιχμάλωτος με το στρατό του. Οι τρανοί τσ’ Αθήνας μας παρατήσανε σύξυλους κι ένας Θεός ξέρει τι θ’ απογίνουμε. Όσο για τσ’ Εγγλέζους, μη γελιέσαι. Ούτ’ αυτοί ούτε οι Γάλλοι ούτε οι Αμερικάνοι ούτε διάολος στη φύτρα τους, κανείς, μωρέ, κανείς πια δε σκοτίζεται για τα μας. Αυτοί μας ανοίξανε τον τάφο, πάρ’ το χαμπάρι.
Τού γέρου το σαγόνι αρχίνησε να τρέμει· χτυπολογούσαν οι ξένες μασέλες του, έγινε κίτρινος σαν θειάφι. Τα μάτια του μίκρυναν, σκλήρυναν, αλληθώρισαν. Τα χέρια του που κρατούσαν ξουράφι, είπα πώς θα μου ’κοβαν το λαιμό.
– Τι λες, μωρέ θεοπάλαβε! βρουχήθηκε. Ποιος σε γέμισε με τέτοια άτιμα ψέματα; Ο Τρικούπης θα οργανώσει την άμυνα από το Νυμφαίο ίσαμε το Σίπυλο. Έτσι μονάχα θα προστατευτεί η Σμύρνη. Κι αν, όπως λες, αιχμαλωτίστηκε ο Τρικούπης, δε χάθηκε ο κόσμος. Ψωμιά στο μοναστήρι. Έχει αξιωματικούς κι αξιωματικούς μια βολά ο ελληνικός στρατός! Δε θα ’ναι ο Τρικούπης, θα ’ναι ο Γονατάς, ο Πλαστήρας. Τούς ξέρω ούλους εγώ προσωπικά.
Τον έβλεπα να παλεύει απελπισμένα να περιφρουρήσει την αισιοδοξία του, την ίδια την καρδιά του. Κάτι ήξερα από τέτοιους αγώνες. Είπα μέσα μου: Ρε Μανώλη, γιατί το πιλατεύεις το γεροντάκι; Τί θα βγει αν αργήσει λίγο να μάθει την αλήθεια; Άσ’ τον το φουκαρά.
– Στο κάτω κάτω είναι κι η Μικρασιατική Άμυνα, είπα. Πού τήνε βάζεις τη Μικρασιατική Άμυνα!
– Ε, τώρα μιλάς σαν άντρας, άσκολσουν! Γειά στο στόμα σου. Η Άμυνα, ναίσκε, αυτή θα ξαναφέρει ενθουσιασμό, θα καλέσει πανστρατιά και θα πάμε ούλοι, γέροι, νιοι, παιδιά, γυναίκες. Τί θα πει! για τα σπίτια μας και για τη λευτεριά μας, όλα θα τα δώκουμε. Ήρθε η μεγάλη στιγμή του χρέους…
Ήθελα να του πω: «Ήρθε, μωρέ γέρο, ήρθε η στιγμή του χρέους, μα οι άτιμοι την αφήκανε και χάθηκε. Μάς βουλιάξανε χίλιω λογιώ προδοσίες, συμφέροντα των μεγάλων, στραβοτιμονιές των δικώνε μας, κακές αρχές και κακά αποτελειώματα…» ’Ήθελα πολλά να του πω. Θυμήθηκα το Δροσάκη· ολόκληρος είχε χωθεί μέσα στο πετσί μου. Μα συγκρατήθηκα. Το γεροντάκι είχε πιά βυθιστεί στο δικόνε του κόσμο.
– Έχω πίστη μέσα μου, έκανε και χτυπούσε με πάθος το στήθος του. Πιστεύω Θεό εγώ! Δεν μπορεί να τούρκεψε ο Μεγαλοδύναμος. Δε γίνεται. Με καταλαβαίνεις; Εμένα σήμερις το πρωί, η κυρά, μ’ έκανε άγιονε να μην τ’ ανοίξω το μαγαζί. «Πού θα πας, Τάσο μου, κλαψούριζε. Δε ματζέβεις τη φαμελιά να βρεις κι εσύ κανένα καΐκι να φύγουμε για τα νησιά, μόνε θα ’ρτούνε οι τσέτες να μας χαλάσουνε! Εγώ μια βολά τσι χαζίρεψα τσι μπόγοι· θα πάρω τα παιδιά να φύγουμε.» «Άντε, καψογυναίκα, άντε και τα γέμισες κι ατή σου. Άντε και να δούμε πού στο διάτανο θα μας βγάλει τούτος ο τρόμος. Δεν ανάφτεις, λέω, τη φουφού να στήσεις κάνα μπλουγούρι και μην ακούς τσι ζεβζεκές του ενού και τ’ αλλουνού. Όσο για το μαγαζάκι, θα τ’ ανοίξω, γυναίκα, πάρ’ το απόφαση, θα τ’ ανοίξω! Τι στο καλό, αξούριστος κι ακούρευτος θα μείνει ο κόσμος;» Τι λες και συ, φαντάρε, καλά δεν της μίλησα; Σέ τέτοιες ώρες χρειάζεται το κουράγιο. Ο πανικός, ασ’ τονε τον πανικό, αυτός σκοτώνει πριν σέ βρει το κακό. Εγώ θα τόνε σπάσω τον πανικό, θα τόνε ξεφτίσω στη γειτονιά μου. Θα συλλοϊστεί ο μπακάλης: «Για ν’ ανοίξει το μπαρμπέρικο ο κυρ Τάσος, πα να πει πως μπορώ ν’ ανοίξω κι εγώ το μαγαζί». Θ’ αναθαρρέψει κι ο έμπορας, κι ο καφετζής, κι ο σπετσιέρης. Έτσι δεν είναι;
Φαίνεται πως τόνε κοίταζα παράξενα, γιατί σταμάτησε ξαφνιασμένος. Μα ευτύς ξανάρχισε από φόβο μήπως του πω πάλι τίς δικές μου πικρές κουβέντες.
– Τι με κοιτάς έτσι, έκανε. Εμένανε που με βλέπεις, ας μοιάζω κακομοιριασμένος, τη ζωή τήνε γόντιρα, την έφαγα με το κουτάλι κι είμαι στα υστερνά μου. Μα η λευτεριά που μας ήρχε στη Μικρασία είναι παιδούλα· μόλις πήρε να βαδίζει· ούτε τέσσερα κεράκια δεν αξιωθήκαμε να τση βάλουμε. Αυτή δεν μπορεί, δεν πρέπει ν’ αποθάνει· δε θ’ αντέξουμε να τήνε θάψουμε. Κάλλιο να μπούμε πριν όλοι στο μαύρο χώμα…
Του κυρ Τάσου τα μάτια βουρκώσανε. Μ’ είχε αφήσει με το μισό μάγουλο ξουρισμένο κι αποξεχάστηκε να λέει και να μην έχει τελειωμό. Το λιπόσαρκο κορμί του, με τα στραβοκάνικα ποδάρια, συγκλονιζότανε από νευρικά πηδήματα.
– Γι’ αυτήνανε τη λευτεριά τα ’δωκα ούλα, ό,τι είχα και δεν είχα. Ωχ! Πώς το θυμούμαι, μωρέ μάτια μου, κείνο το ευλοημένο πρωινό του Μαγιού, οπού πλεύρισε το υπερωκεάνιο «Πατρίς» κι ηξεμπάρκαρε τσ’ ευζώνοι και πίσω, που λες, να στέκουνε τα πολεμικά μας με τη γαλανόλευκη! Ωχού, Χριστέ και Κύριε, ποιος με κράτειε μένανε τότες! Ήτρεξα στο σπίτι, άνοιξα βιαστικά το κλειδωτό σερτάρι που φύλαγα τη σερμαγιά, άρπαξα τα κοτσάνια τού σπιτιού μου και τα μετρητά που κονόμησα γρόσι γρόσι από τα ρεγάλα· εξήντα χρόνων δούλεψη! Είχα γυναίκα νοικοκυρά που ήξερε τη ρέγουλα, κι ας είχα δυο κόρες και τέσσερα αγόρια. Και τα παίρνω που λες ούλα, όπως βαστούσανε και βρισκότανε κι ηπήγα ίσια στον Έλληνα διοικητή. «Να, του ’πα, τούτα τα δίνω για το στρατό μας, το λευτερωτή! Τους τα στέλνει πες τους, ο μπαρμπέρης ο Τάσος ο Κασαμπαλής…» Ο μέραρχος, καλή του ώρα, με χτύπησε στην πλάτη, με φχαρίστησε, μα δεν τα δέχτηκε. Με πέρασε, ως φαίνεται, για βλαμμένον. Εγώ, όμως, επέμενα, ήφαγα τα λυσσιακά μου, ίσαμε που στο τέλος τα πήρε ένα στρατιωτικό νοσοκομείο κι ηπιάσανε τόπο.
Η γυναίκα μου, μόλις πήρε χαμπάρι, πήγε ν’ αποθάνει. Ησερσέμιασες, άντρα μου; Τι ’ταν αυτή η κουτουράδα που ’κανες; Καλά δεν ησκέφτηκες τα εδικά μας γερατειά, αμέ τα κορίτσια σου; Τίποτις δεν ησκέφτηκες;” “Όλα τα σκέφτηκα, γυναίκα, όλα τα ’βαλα στη ζυγαριά. Εσένανε, εμένανε, τα παιδιά μας, τ’ αγγονάκια μας, το χρυσάφι ούλης τής γης. Μα η μπαλάντζα ηβάρυνε απ’ τη μεριά τσ’ ελευτερίας…”
Παλεύαμε κι οι δυο να καταπιούμε το δάκρυ μας. Πάνω στην ώρα, μπούκαρε λαχανιασμένος ο έγγονας του μπαρμπα-Τάσου.
– Παππούλη, φώναξε το παιδί κι η φωνή του έτρεμε. Ο στόλος φεύγει!
– Ποιος στόλος, μωρέ ζεβζέκη;
– Ο ελληνικός, παππού!
– Ο ελληνικός;
– Ο ελληνικός!
– Ε, να, τότες, κερατούκλη! Να! Να!
Τού άστραψε στη μούρη τρεις σφαλιάρες. Ο μικρός κοκκίνισε, βούρκωσε, μα δεν έκλαψε. Δικαιώνοντας την οργή τού παππούλη του, είπε με πάθος:
– Παππού, δε σε ψεματίζω, φεύγει, σου λέω, φεύγει, φεύγει!
Και ξέσπασε σε κλάμα.
Άρπαξε ο γέρος τ’ αγγόνι του από το χέρι και τραβολογώντας το απότομα βγήκε στο δρόμο. Έμεινα να τον κοιτάζω. Το λιανό κορμί του με τα στραβοκάνικα αρθριτικά ποδάρια σκαμπανέβαινε σαν φελούκα σέ φουρτούνα. Ράγισε η καρδιά μου, λες και κείνη τη στιγμή μόνο αυτό το γεροντάκι ήτανε δυστυχισμένο και χαμένο.
Έπιασα το ξυράφι και προσπάθησα ν’ αποτελειώσω το ξύρισμα. Αν φεύγει στ’ αλήθεια ο στόλος, πάει να πει πως όπου να ’ναι… όπου να ’ναι θα μπουκάρουνε οι Τούρκοι. Αν… Τί γυρεύει το αν; Αφού το ξέρω πως όλα τελειώσανε, αφού ξέρω το πώς και τι, γιατί κάθουμαι λοιπόν; Τι περιμένω; Τι ελπίζω; Μ’ ακούς ή δε μ’ ακούς, φαντάρε Αξιώτη, εθελοντή τού ελληνικού στρατού, μαχητή τού Αφιόν Καραχισάρ. Τελειώσανε πια όλα, όλα!
Πήρα τρεχάλα το δρόμο, βγήκα στην προκυμαία. Κείνη τη στιγμή τα πολεμικά σήκωναν άγκυρα. Από τα φουγάρα τους έβγαινε πυκνός, μαύρος καπνός. Οι άνθρωποι στο Και μαρμαρώσανε. Δεν ανασαίνανε, δε μιλούσανε, δε ζούσανε. Μοιάζανε σαν τίς πέτρινες πλάκες στα μεζαρλίκια, η μια πίσω απ’ την άλλη… μα τι λέω; Μόνο όποιος έθαψε το σπλάχνο του κι άκουσε το τρίξιμο του φέρετρου την ώρα που το κατεβάζουνε στον τάφο, μόνε αυτός μπορεί να νιώσει τι ’ταν για μας κείνη η στιγμή.
Ύστερα έγινε κάτι τόσο άτιμο, που μας έφερε στα συγκαλά μας. Ένα γαλλικό πολεμικό, το «Βαλντέκ Ρουσό», άρχισε ν’ ανακρούει τον εθνικό μας ύμνο! Οι «σύμμαχοι» «χαιρετούσαν» την ελληνικήν ναυαρχίδα που έφευγε, όπως το απαιτούσανε οι κανονισμοί και το πρωτόκολλο!
Τούτο το πόμπεμα μας αγρίεψε. Τα νεκρωμένα από τον πόνο απολιθώματα αναδεύτηκαν και σαν ένας ορμητικός χείμαρρος κίνησαν ομπρός.
– Όλοι στου Στεργιάδη!
– Να λογοδοτήσει!
– Να μάς εξηγήσει, γιατί δε μάς αφήκε να φύγουμε, μόνε μας ηγύρευε πασαπόρτια και σφραγίδες!
– Όπλα! Θέλουμε όπλα για άμυνα!
Μια φωνή ακούστηκε από το βάθος κι ύστερα κι άλλες πολλές.
– Έφυγε ο Στεργιάδης!
– Έφυγε, πάει στον αγύριστο!
– Τον γλιτώσανε οι Εγγλέζοι! Τον φυγαδέψανε!
Σταθήκαμε να καταλάβουμε τούτο το νέο μαντάτο.
Κι ύστερα ξέσπασε άσκοπη, η ομαδική οργή. Τρέχαμε δεξά ζερβά, λες και κυνηγούσαμε το φευγάτο όνειρό μας, χειρονομούσαμε, τυφλώναμε.
– Π’ αναθεματισμένοι, που να μην ησώνατε να ’ρχετε!
– Γιατί; Γιατί δε μας ημπαρκάρανε κι εμάς;
– Τι θα γενούμε;
– Ηφοβηθήκανε μπα και πάμε στην Αθήνα και καθαρίσουμε την πατρίδα από την κοπριά τση προδοσιάς!
Σαν πλάκωσε η νύχτα, ερήμωσε η προκυμαία. Όλοι χώθηκαν κάτω από μια στέγη και περιμένανε τη συνέχεια. Έμεινε μόνο ο τρόμος να σουλατσάρει στα σκοτεινά σοκάκια, σαν παζβάντης που προμηνούσε το πιο άγριο ξημέρωμα, που γνώρισε ποτέ η ρωμιοσύνη…
Γλωσσάρι
Και: Η προκυμαία της Σμύρνης (γαλλ. quai)
βερχανέδες: οι στοές
μπεζεστένια: οι σκεπαστές αγορές
ντεληφυσέκης: βρίσκω κάπου, «που κάνει ασωτείες και τρέλες»· προς έλεγχο
χαερσίζηδες: ανεπρόκοποι
έλαψε: δεν ξέρω τι σημαίνει, ούτε ποιο ρήμα είναι· καμιά ιδέα;
σερσεμιάσανε: χάζεψαν· σερσέμης ο χαζός, ο ανόητος
ψωμιά στο μοναστήρι: παροιμία, κατά το «το μοναστήρι να’ν καλά και καλογέρους βρίσκει»
χαζίρεψα: ετοίμασα
ζεβζεκιές: ανοησίες, επιπολαιότητες
γόντιρα τη ζωή: την απόλαυσα
μεζαρλίκια: τα νεκροταφεία (ιδίως τα μουσουλμανικά)
παζβάντης, πασβάντης: είδος αστικού νυχτοφύλακα, που περιπολούσε τη νύχτα χτυπώντας τη μαγκούρα του στο καλντερίμι· ανάγγελνε και την ώρα· αλλού, ο κλητήρας.
......................................................................................................................................................................
Τι να σας κρύψω αδέρφια; Ο πόλεμος είναι πόλεμος! Δεν είναι γάμος να 'χω όρεξη γι' αστεία. Θα χαθούνε νιάτα, θα χυθεί αίμα! Άλλοι θα πλερώνουνε τα σπασμένα, άλλοι θα θησαυρίσουν. Το φτωχό κοσμάκη να λυπηθεί ο Θεός...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου