Ως προς τα λάθη μας, των ανθρώπων, και δεν είναι λίγα, υπάρχουν τέσσερις εποχές ή περίοδοι στη ζωή. Το μαθαίνεις εκ των υστέρων. Πρέπει να πω ότι, αν δεν είσαι εντελώς αναίσθητος, αυτή η συγκυρία της αναδρομικής κατανόησης δεν έρχεται ούτε αργά ούτε νωρίς αλλά ακριβώς εδώ και σήμερα, σαν το θρόισμα μιας ενδόμυχης αλλά δραστικής επικαιρότητας, ένα στιλπνό παρόν που δονείται διακριτικά. Θυμίζει, αν προτιμάτε, τη διαύγεια της ατμόσφαιρας μετά τη βροχή.
Αρχικά, όταν είσαι παιδί (Χειμώνας), η ζωή σου ξετυλίγεται ελικοειδώς και μετ’ εμποδίων, σε μια μακρά και δύσκολη περίοδο αδεξιοτήτων και σφαλμάτων που σε αφήνουν ανυπεράσπιστο στη μοχθηρία των συνεπειών, και για τα οποία, συνήθως, δεν έχεις ιδέα. Φυσικά, τα επισημαίνουν οι άλλοι, ενήλικοι άλλοι ως επί το πλείστον, μόνον που δεν είσαι καθόλου σίγουρος αν η κριτική τους είναι όντως βάσιμη, χώρια που σου φαίνεται αμείλικτη. Τι υπήρξε σφαλερό και τι σωστό θα το μάθεις πολύ αργότερα, μέσα από τις περιπέτειες του Εγώ, αισθηματικές, μεταφυσικές, επαγγελματικές, ιδίως εκείνες που σε φέρνουν σε σύγκρουση με το Εγώ των διπλανών, στον τρομερό συνωστισμό των Εγώ και των Εσύ. Να υποπτευθείς εγκαίρως ότι το Εσύ είναι, απλούστατα, το Εγώ σε φάση αντικατοπτρισμού, αποκλείεται. Ποτέ δεν παρατηρήθηκε στον πλανήτη μας έλλειψη νάρκισσων.
Κατόπιν, στη μετεφηβική φάση (Ανοιξη), ενήλικος ήδη, τουλάχιστον τυπικά, θα αρχίσεις να κατανοείς εν μέρει ή εν όλω τα λάθη σου, αν όχι την ερμηνεία τους, αν όχι τον μηχανισμό τους, πάντως το ότι πράγματι τα διέπραξες. Σιγά σιγά, ανεβαίνουν στην επιφάνεια όλα τα σκοτεινά και αδιευκρίνιστα σημεία και ίχνη, και το τοπίο ξεκαθαρίζει, όπως για κάποιον που συνέρχεται από πνιγμό με τεχνητή αναπνοή. Μπορείς τώρα να ξεχωρίσεις τις αποχρώσεις του ονείρου και να δεις, για παράδειγμα, ότι το να αγωνίζεσαι να κατακτήσεις γυναίκες που δεν είναι ικανές να κατακτηθούν, αποτελεί την πιο αποτελεσματική μέθοδο στην περίπτωση που προτιμάς να μείνεις μόνος σου και να καθησυχάσεις έτσι τον υπόγειο τρόμο της συναναστροφής. Θα ήταν απίθανο να το γνωρίζεις αυτό στην Γ’ Λυκείου, οσονδήποτε προικισμένο και αν ήταν το ένστικτό σου.
Τα λάθη, τότε, αναδύονται εν είδει φωτεινών κρυστάλλων, μέσα απ’ τα οποία διακρίνεις όλες τις παραμορφώσεις, όλες τις διαθλάσεις της επιθυμίας και της έντασης εξαιτίας της οποίας λοξοδρομούσες προς τα αδιέξοδα και τις επαναλήψεις. Καταλαβαίνεις ότι εκείνο ή το άλλο σφάλμα ήταν συμπτώματα μιας αναπηρίας εκδηλωνόμενης στην προθυμία να υπηρετείς, εν αγνοία σου, τον θάνατο, όχι τη ζωή, δηλαδή μια κατάσταση όπου τα πάντα γίνονται και ξαναγίνονται ίδια και απαράλλαχτα, όπως στο σύμπαν της τσιγκουνιάς ή της διαστροφής ή της χαρτοπαιξίας. Διότι πρώτα μαθαίνουμε το θάνατο και κατόπιν τη ζωή· αυτό το γνωρίζει η κάθε μάνα που έχει βάλει το μωρό της για ύπνο.
Ειδικά επειδή τα λάθη είναι των άλλων, λοιπόν, καταλαβαίνεις περιέργως ότι δεν φταίνε οι άλλοι για ό,τι δυσάρεστο σου συμβαίνει αλλά μάλλον εσύ ο ίδιος που δεν το διέβλεψες ως ενδεχόμενο. Καταλαβαίνεις ότι, πλέον, δεν δικαιολογείται η παραμικρή έκπληξη. Από ένα σημείο και ύστερα τα ψυχικά κύτταρα της εμπειρίας σου αναπαράγουν το DNA τους με τη μορφή συμπαγών διδαγμάτων που σχηματίζουν αλυσίδες αβίαστων απαγορεύσεων. Η πείρα δρα σαν το Δαιμόνιο του Σωκράτη, δηλαδή αποτρεπτικά, κι εσύ κατανοείς επίσης ότι όλα ανεξαιρέτως τα λάθη που έκανες μέχρι τότε ήταν, στην ουσία, κρυφές παραλλαγές της μόνιμης, θεμελιώδους ανικανότητας να στρέψεις το βλέμμα προς τα εκεί όπου δεν σε συνέφερε να δεις. Ολες οι αποτυχίες αποτελούσαν προσωπεία του ίδιου φόβου: ιδού τι αντιλαμβάνεσαι.
Τώρα, έχοντας συνειδητοποιήσει τις δυνατότητες να πλησιάσεις εποπτικά αυτό το ένα και μοναδικό λάθος, το ιδρυτικό λάθος μιας ύπαρξης που στερήθηκε την ασφάλεια της λογικής και της αγάπης επειδή οι γεννήτορες δεν διέθεταν τέτοιο εμπόρευμα, γλιστράς χωρίς κλυδωνισμούς σε μια τρίτη κατάσταση (Καλοκαίρι) όπου, ξαφνικά, τα αμέτρητα λάθη των οποίων τα επακόλουθα σε πολιορκούν, μοιάζουν να γίνονται με ευθύνη των άλλων, όχι δική σου. Είσαι πια αρκετά ανθεκτικός και ξέρεις πως, αν σου έλεγαν να μην τους καθαρίζεις το πορτοκάλι τους με λερωμένα χέρια, θα μπορούσες κάλλιστα να τους απαντήσεις ότι για κείνον που αγαπάει δεν υπάρχουν λερωμένα χέρια, ενώ, για κείνον που μισεί, απλώς δεν προσφέρουμε πορτοκάλι εδώ πέρα, και ας πάει να το παραλάβει από τα καθαρά χέρια του σερβιτόρου.
Δεν είσαι πλέον παιδί, έχεις εξελιχθεί σ’ έναν ικανό συνήγορο του Εγώ και, κυρίως, του Εσύ. Ξέρεις εν ολίγοις ότι, καθώς είπε ο Κάφκα, αν είναι να τα βάλεις με τον κόσμο, υποστήριξε τον κόσμο. Διευκόλυνέ τον να φεύγει, όπως είναι στη φύση του. Εμαθες ότι αντί να κατηγορείς τον άλλο για βλακεία, προτιμότερο είναι να του δείξεις την έξοδο. Τέλος, καταλαβαίνεις γιατί οι Ελληνες είχαν και για τα λάθη τους έναν προστάτη Θεό, τον Ερμή, τον Κύριο της επικοινωνίας, που το Εγώ μου, λιγάκι φαντασιόπληκτο, τον ονομάζει Ερμή της Τέχνης του Γράφειν.
Ετσι ζεις ανάμεσα στα λάθη των άλλων, μ’ έναν τρόπο επινοητικό και πολύ πιο ψύχραιμο, τρόπο αυστηρό ή επιεική αναλόγως, ο οποίος δεν στηρίζει ούτε ακριβώς εσένα ούτε ακριβώς τον άλλον, όσο τη ρύθμιση της μεταξύ σας σχέσης, δηλαδή αξιοποιεί το απόθεμα ορισμένων πιθανοτήτων που ίσως αποδειχτούν σημαντικές για την απελευθέρωση και των δύο. Τότε, ευχής έργον, ορισμένοι φτάνουν στο κατώφλι της τέταρτης περιόδου (Φθινόπωρο), όπου αισθάνονται ότι δεν φταίνε ούτε οι ίδιοι ούτε οι άλλοι κι όπου η κακοδαιμονία προέρχεται από τους θεσμούς, από τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η πραγματικότητα, δηλαδή παρουσιαζόμενη εξωτερικά πλήρης, ενώ κρύβει μια μαύρη τρύπα στη θέση της καρδιάς της. Δεν αναφέρομαι στο πεπρωμένο. Δεν εννοώ ότι οι επιθέσεις εξαπολύονται απ’ τη μοίρα, όπως ας πούμε το θανάσιμο κύμα του Ειρηνικού, αλλά τις βλέπεις καθαρά να εκκινούν από τις ατέλειες του Λόγου, απ’ τα κενά του Νόμου, από τις αδυναμίες του Θεού. Αυτοί οι λίγοι άνθρωποι, της τέταρτης βαθμίδας, είναι έτοιμοι να γίνουν αληθινοί επαναστάτες.
Τους αποκαλώ Ανθρώπους του Φθινοπώρου. Και να γιατί οι ιστορικοί των επαναστάσεων, όταν φτάνει η στιγμή να περιγράψουν τα προεόρτια της αναστάτωσης, αρχίζουν με τη φράση: «Βαριά σύννεφα είχαν αρχίσει να συγκεντρώνονται στον ορίζονται, όταν…». Βάθος συνείδησης και βαρομετρικό χαμηλό πάνε μαζί.
Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία – 09/01/2005
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου