Πέπη Ρηγοπούλου - Μάρτυρές μας τα «λείψανα»

Στο Κάστρο της Σίφνου, την παλιά πρωτεύουσα του νησιού, η κάππαρη ξεχειλίζει από παντού. Από τους ασβεστωμένους αυλόγυρους, τις χαραμάδες που αφήνουν οι πλάκες από μάρμαρο με συμπλήρωμα σχιστόλιθου, το λίγο χώμα που ποτέ δεν περισσεύει στις Κυκλάδες. Τα σπασμένα μάρμαρα, τα «λείψανα» όπως ονομάζονταν οι αρχαιότητες στα πρώτα βήματα της αρχαιολογίας στην Ελλάδα του 19ου αιώνα κοιμούνται στο μικρό μουσείο που ονειρεύεται κι αυτό να μεγαλώσει από το πλήθος των ευρημάτων που καιροφυλακτούν ξεχνώντας την αξία της ομορφιάς του της μικρής. Χωρίς αυτούς τους μάρτυρες που κάποιοι θέλουν να εξαφανίσουν ενώ άλλοι να εγκιβωτίσουν σε ανύπαρκτα στεγανά, τι θα ήταν η σχέση μας με τον εαυτό μας και τους άλλους;

Ηδη τα γεγονότα της τελευταίας δεκαετίας από τη δανειακή σύμβαση του 2010, το δυσνόητο ΟΧΙ του 2015 που έγινε ανόητο ΝΑΙ εν ονόματι μιας «σωτηρίας»/σφραγίδας περαιτέρω διάλυσης και μέχρι τη σημερινή υλική και άυλη φτωχοποίηση του τόπου μας, το φάντασμα των «λειψάνων» εκείνων είναι παρόν: ως σαρκασμός για τους επιγόνους, προκειμένου να αγοράσουν οι επικυρίαρχοι τη χώρα σε τιμή ευκαιρίας. Ως «εμφύλια» διαμάχη για την Αμφίπολη, αλλά και για τις αρχαιότητες που βρέθηκαν κατά την κατασκευή του μετρό στη Θεσσαλονίκη και για τη διαχείριση της Ακρόπολης με τους «τσιμεντωμένους» διαδρόμους και τις λοιπές εν αναμονή (παλαιο)καινοτομίες.

Εν τω μεταξύ, ένα αίτημα που διατύπωσε η Μελίνα Μερκούρη τις προμνημονιακές εποχές παραμένει έκτοτε εκκρεμές: η επιστροφή των αρτιμελών «λειψάνων» που κομμάτιασε και έκλεψε ο λόρδος Ελγιν. Αν και οι πρόσφατες αναφορές περί της επικείμενης επιστροφής τους από ΜΜΕ θυμίζουν προπαγάνδα του στυλ «ξεχνάτε τι συμβαίνει/φανταστείτε τι έρχεται», ένα στοιχείο υπερβαίνει τη δυσθυμία που θα είχε κανείς απέναντι στον τρόπο και όχι στην ουσία του αιτήματος της επιστροφής: Πρόκειται για την αλαζονεία αυτών που έχουν ανατραφεί ως ένας ακόμα περιούσιος λαός που του επιτρέπεται να κλέβει από τους «κατώτερους». Ο Βρετανός βουλευτής κύριος Φάρατζ την εξέφρασε με σαφήνεια. Σας τα πήραμε για να μην καταστραφούν στα χέρια σας. Εμείς οι αυτόκλητοι «πατέρες» σας που άλλοτε σας συμβουλεύουμε και άλλοτε εισβάλλουμε για το καλό σας, όπως μόνο εμείς ξέρουμε με την εμπειρία που έχουμε αποκτήσει σε όλο τον κόσμο.

Οι αυτόκλητοι αυτοί σωτήρες «λειψάνων» περιφρονούν τους εντόπιους και όσα αυτοί έχουν πράξει για τα θαύματα αυτά που είναι έμπνευση όχι μόνο για το παρόν αλλά και για το μέλλον. Θυμίζω τον Κυριακό Πιττάκη, τον αυτοδίδακτο «ευρετή» της ελληνικής αρχαιολογίας. Αθηναίος από του Ψυρρή, Φιλικός, γνώστης έξι γλωσσών, συλλέκτης κάθε πέτρας ή γράμματος που έβρισκε στη λεηλατημένη πόλη του, συμμετείχε στην πολιορκία της Ακρόπολης το 1822. Από εκείνη την πολιορκία σώζεται το παρακάτω συμβάν. Επειδή ο Κυριακός είδε ότι οι Τούρκοι κατέστρεφαν κολόνες για να πάρουν το συνεκτικό μέταλλο και να φτιάξουν πυρομαχικά, πρότεινε στους συμπολεμιστές του να δώσουν στους Τούρκους μολύβι για τις σφαίρες τους για να τα γλιτώσουν. Ετσι σώθηκαν τα μάρμαρα.

Πηγή:https://www.efsyn.gr/stiles/triti-matia/479189_martyres-mas-ta-leipsana

Παντελής Μπουκάλας - Κι ο Παρθενώνας; Κι ο Παρθενώνας…

 Ηταν Ιούλιος 2017 όταν αποκαλύφθηκε ότι ακόμα και οι Μινωίτες είχαν πάθος με τα κολοειδή αναψυκτικά. Τι είχε συμβεί; Παίρνοντας άδεια από την Ισχύ της, η Coca-Cola κατέκλυσε τις επιφάνειες των λεωφορείων της Κρήτης, τα ΜΜΕ του νησιού και τα σούπερ μάρκετ με διαφημίσεις, όπου εκμεταλλευόταν ασύστολα εμβληματικές εικόνες του μινωικού πολιτισμού, λ.χ. την Τοιχογραφία των Ταυροκαθαψίων. Κάποιοι γκρίνιαξαν, άλλοι «έπεσαν από τα σύννεφα», αλλά η δουλειά της εταιρείας είχε ήδη γίνει. Και η ζημιά επίσης: Το πολιτισμικό μας απόθεμα, τμήμα λαμπρό της οικουμενικής κληρονομιάς, το σφετερίστηκε η κερδοσκοπία.

Παλαιότερα, σε διαφημίσεις της ίδιας εταιρείας, οι κίονες του Παρθενώνα είχαν πάρει βιαίως το σχήμα της φιάλης της. Το δε καλοκαίρι του 2019 η επινοητική πολυεθνική εμπορεύτηκε «συλλεκτικά» τεμάχια με τον Παρθενώνα πάνω τους, τον Λευκό Πύργο, τη Βουλή κ.ά. Εκανε τη δουλειά της κι έπειτα «τα απέσυρε», ισχυριζόμενη παραπειστικά ότι απλώς προωθούσε τον ελληνικό τουρισμό.

Σεπτέμβριο του 2020 ο Σάκης Ρουβάς, παίρνοντας άδεια από τον Ναρκισσισμό του και ποντάροντας ίσως στις υψηλές γνωριμίες του, ανεβαίνει με τζιπάκι της Μερσεντές έως την είσοδο του Ηρωδείου και, περήφανος, διαφημίζει με ανάρτησή του τον άθλο του και το αμάξι. Κάποιοι γκρίνιαξαν, άλλοι «έπεσαν από τα σύννεφα» κ.τ.λ.

Απρίλιο του 2024 ανεβαίνουν στην Ακρόπολη 150 Ινδοί επιχειρηματίες. Τους καλωσορίζει η μπάντα του Λιμενικού και τους υποδέχεται αυτοπροσώπως η Αθηνά, μαζί με Καρυάτιδες και Κούρους. «Event», είπαν. Και «performance». Ακολούθησαν τα συνήθη. «Ερευνες», το μπαλάκι της ευθύνης μπαλάκι του τένις κ.τ.λ.

Προ πενθημέρου, η Αθηνά, ο Ποσειδώνας, ο Περικλής, ο Φειδίας, ο Ικτίνος και ο Καλλικράτης είχαν ξαφνικά την ίδια ιδέα: να πετάξουν τα παλιομοδίτικα σανδάλια και να φορέσουν αθλητικά παπούτσια, ταιριαστά με τον κακοτράχαλο Ιερό Βράχο. Διάλεξαν μάλιστα συγκεκριμένη εταιρεία, την Adidas, η οποία, πληρώνοντας αδρά, 380 ευρώ ακατέβατα, πρόβαλε με drones το σήμα και τα παπούτσια της στον νυχτερινό αττικό ουρανό. Ο Παρθενώνας; Ο οικουμενικός, ο πολύτιμος, ο αδιατίμητος Παρθενώνας; Κερδαλέο φόντο. Ακολούθησαν τα συνήθη. Τα κατόπιν εορτής και κατόπιν ντροπής.

Μια παράκληση: Ας προσέξουν λίγο παραπάνω όσοι «φυλάγουν Θερμοπύλες» και την Αρχαία Αγορά της Σπάρτης. Τα drones δεν έχουν ντροπές και δισταγμούς. Μπορεί ένα βράδυ να γράψουν στον ουρανό της Λακωνίας ή πάνω από το μνημείο του Λεωνίδα το σύνθημα «Ή ταν ή Aντίντας».

Πηγή: Η Καθημερινή, 20/05/2025

Ηλεκτρονικός σύνδεσμος: 

https://www.kathimerini.gr/opinion/563620888/ki-o-parthenonas-ki-o-parthenonas/?fbclid=IwY2xjawKbKhlleHRuA2FlbQIxMQBicmlkETFsbnF6QkFEOUVucHFSS2FvAR4QwO3E86Ud4iQGCQ3MVUECcRNm1pRw7Rr_XSKlUWERzySRX8eiFJR7JliuvQ_aem_zHlIrKVzt6HEVXbMs6-VRA

Ομιλία της Μελίνας Μερκούρη για τα Γλυπτά του Παρθενώνα

 Η ιστορική ομιλία της Μελίνα Μερκούρη το 1986, η οποία ως Υπουργός Πολιτισμού συμμετείχε σε συζήτηση της Oxford Union σχετικά με τα Γλυπτά του Παρθενώνα.  

     «Κύριε Πρόεδρε, Αξιότιμα Μέλη, Κυρίες και Κύριοι

Καταρχήν επιτρέψτε μου να ευχαριστήσω την Oxford Union που έφερε το θέμα αυτό για συζήτηση και ευχαριστώ που με προσκαλέσατε. Νομίζω ότι θα ήταν καλό αυτό το βράδυ ν’ ακουστεί μια ελληνική φωνή. Μια φωνή έστω με τη φτωχή μου προφορά. Την ακούω και μορφάζω. Θυμάμαι εκείνο που είπε κάποτε ο Brendan Behan για κάποιο εκφωνητή «Μιλάει σαν να’ χει τα Ελγίνεια Μάρμαρα στο στόμα του.»

     Θα ήθελα να ευχαριστήσω επίσης το μεγάλο αριθμό Βρετανών πολιτών που συνηγόρησαν υπέρ των θέσεων της κυβέρνησης με τα αξιότιμα μέλη και των δύο σωμάτων του κοινοβουλίου που εκδήλωσαν ενδιαφέρον και συμπάθεια για το αίτημα της επιστροφής των μαρμάρων. Και βεβαίως εκφράζω τη βαθιά ευγνωμοσύνη μου στη Βρετανική Επιτροπή για την Επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα, για τις προσπάθειες της να αποκαλύψει την αλήθεια στο βρετανικό λαό.

     Υπάρχουν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα. Δεν υπάρχουν Ελγίνεια Μάρμαρα. Όπως:

υπάρχει ο Δαβίδ του Michael Angelo, υπάρχει η Αφροδίτη του Da Vinci, υπάρχει ο Ερμής του Πραξιτέλη, υπάρχουν οι Ψαράδες στη θάλασσα του Turner, υπάρχει η Capella Sixtina. Δεν υπάρχουν Ελγίνεια Μάρμαρα.

     Ξέρετε, λένε ότι εμείς οι Έλληνες είμαστε ένας θερμόαιμος λαός. Να σας πω κάτι, είναι αλήθεια. Και είναι γνωστό πως δεν αποτελώ εξαίρεση. Γνωρίζοντας τι σημαίνουν τα γλυπτά αυτά για τον ελληνικό λαό δεν είναι εύκολο να μιλήσω ψύχραιμα για το πώς πάρθηκαν τα Μάρμαρα από την Ελλάδα, αλλά θα προσπαθήσω. Το υπόσχομαι.

     Ένας από τους διακεκριμένους καθηγητές σας με συμβούλεψε να εξιστορήσω το πώς πάρθηκαν τα μάρμαρα από την Αθήνα και έφθασαν στις βρετανικές ακτές. Ισχυρίστηκα ότι αυτό είναι αρκετά γνωστό, αλλά μου είπε ότι ακόμη και αν υπάρχει και ένα άτομο σε αυτό το ακροατήριο στο οποίο τα γεγονότα αυτά είναι ασαφή, το ιστορικό πρέπει να ειπωθεί. Έτσι θ’ αρχίσω όσο μπορώ σύντομα.

     Βρισκόμαστε στα τέλη του 19ου αιώνα. Ο Ναπολέων σκέφτεται να αποπειραθεί να εισβάλει στην Αγγλία. Αποφασίζει να μην το πράξει. Αντί αυτού εισβάλει στην Αίγυπτο αποσπώντας την από την τουρκική κυριαρχία, γεγονός που δυσαρεστεί πολύ τους Τούρκους. Διακόπτουν τις διπλωματικές σχέσεις με τη Γαλλία και κηρύσσουν πόλεμο. Η Βρετανία βρίσκει ότι αυτή είναι μια πρώτης τάξεως στιγμή να διορίσει πρεσβευτή στην Τουρκία.

     Τα καθήκοντα αναλαμβάνει ο λόρδος Elgin. Μόλις έχει παντρευτεί την όμορφη Mary Nisbett και τελειώνει το ωραίο εξοχικό του. Ο αρχιτέκτονας του τού μιλάει για τα θαύματα της ελληνικής αρχιτεκτονικής και γλυπτικής και του λέει πως θα ήταν μια θαυμάσια ιδέα να κάνει αντίγραφα από τα πραγματικά έργα στην Αθήνα. «Θαυμάσιο πράγματι», λέει ο Elgin. Αρχίζει να συγκροτεί μια ομάδα ανθρώπων που θα μπορούσαν να κάνουν αρχιτεκτονικά σχέδια με επικεφαλής έναν ικανό ζωγράφο που δεν ήταν άλλος από τον ιταλό Giovanni Lusieri.

     Δεν μπορώ να αντισταθώ στον πειρασμό να μη σας πω ένα ανέκδοτο. Ο Elgin είχε προηγουμένως πλησιάσει τον Turner. Ναι, τον Turner. Ο νεαρός ζωγράφος ενδιαφέρθηκε και ο Elgin θέτει τους παρακάτω όρους. Το κάθε σχέδιο και σκίτσο που θα έκανε ο Turner θα περιερχόταν στην κυριαρχία του και στον ελεύθερο χρόνο θα έκανε μαθήματα σχεδίου στη Λαίδη Elgin. «Okay» λέει ο Turner, «αλλά τότε θα ήθελα 400 λίρες το χρόνο». «Όχι», λέει ο Elgin, «είναι πολλά, πάρα πολλά». Έτσι έγιναν τα πράγματα χωρίς τον Turner. Τέλος του ανέκδοτου.

     Εφημέριος της ομάδας του Elgin ήταν ο αιδεσιμότατος Philip Hunt. Δεν θα μιλήσω με πολύ σεβασμό γι’ αυτόν. Αν είχα να εξαιρέσω του λόρδο Elgin ο αρχι-απατεώνας στην υπόθεση, όπως τη βλέπω, ήταν ο αιδεσιμότατος Hunt, αλλά γι’ αυτόν θα μιλήσω αργότερα. Οι Elgins γίνονται δεκτοί στην Κωνσταντινούπολη με μεγαλοπρέπεια. Ανταλλάσσονται πλούσια δώρα. Οι άνεμοι του πολέμου είναι ευνοϊκοί για τους Βρετανούς και ο Σουλτάνος είναι ικανοποιημένος. Ας στραφούμε τώρα στην Ελλάδα. Την Ελλάδα εκείνη που για 400 τόσα χρόνια βρίσκεται κάτω από τον οθωμανικό ζυγό.

Η ομάδα των καλλιτεχνών του Elgin φθάνει στην Αθήνα. Οι Τούρκοι έχουν ορίσει δύο κυβερνήσεις, μια πολιτική και μια στρατιωτική. Πολλά έχουν ειπωθεί και συνεχίζονται να λέγονται για το πόσο λίγο ενδιαφέρον εκδήλωναν οι Τούρκοι για τους θησαυρούς της Ακρόπολης. Εν τούτοις, χρειάστηκαν 6 μήνες για να επιτραπεί η είσοδος στην ομάδα του Elgin. Αλλά τα κατάφεραν με 5 λίρες, στο χέρι του στρατιωτικού κυβερνήτη, για κάθε επίσκεψη. Αυτό εγκαινίασε μια διαδικασία δωροδοκίας και διαφθοράς των αξιωματικών που δεν θα σταματούσε μέχρι να συσκευαστούν και να φορτωθούν τα μάρμαρα για την Αγγλία.

     Όμως όταν στήθηκαν οι σκαλωσιές και τα αντίγραφα ήταν έτοιμα να γίνουν, ξαφνικά έφθασαν φήμες για προετοιμασία στρατιωτικής δράσης των Γάλλων. Ο Τούρκος κυβερνήτης διέταξε την ομάδα του Elgin να κατέβει από την Ακρόπολη. Με 5 λίρες την επίσκεψη ή όχι, η πρόσβαση στην Ακρόπολη ήταν απαγορευμένη. Μόνον ένας τρόπος υπήρχε για να τους επιτραπεί η είσοδος ξανά. Να χρησιμοποιήσει ο Elgin την επιρροή του πάνω στον σουλτάνο στην Κωνσταντινούπολη, να αποσπάσει ένα έγγραφο, το λεγόμενο φιρμάνι, που θα διέταζε τις Αρχές των Αθηνών να επιτρέψουν τη συνέχιση των εργασιών.

     Ο αιδεσιμότατος Hunt πηγαίνει στην Κωνσταντινούπολη να συναντήσει τον λόρδο Elgin. Ζητά στο έγγραφο να αναφέρεται ότι οι καλλιτέχνες -παρακαλώ, προσέξτε το αυτό- είναι αποκλειστικά στην υπηρεσία του Βρετανού πρεσβευτή. Ο Elgin επισκέπτεται τον σουλτάνο και αποσπά το φιρμάνι. Το κείμενο του εγγράφου είναι μάλλον ύπουλα συντεταγμένο. Επιτρέψτε μου να σας διαβάσω τις εντολές που δόθηκαν από τον σουλτάνο και που αφορούν τη συζήτησή μας.

Παραθέτω:

     «Οι καλλιτέχνες να μη συναντήσουν αντίδραση στο να περπατήσουν, να επιθεωρήσουν, να μελετήσουν τις μορφές και τα κτίρια που επιθυμούν να σχεδιάσουν ή να αντιγράψουν, ή στο να τοποθετήσουν σκαλωσιές γύρω από τον αρχαίο ναό, ή στο να αντιγράψουν σε ασβεστόλιθο ή σε γύψο τα αναφερόμενα κοσμήματα και μορφές ή στο να σκάψουν, αν το βρίσκουν αναγκαίο, σε αναζήτηση επιγραφών ανάμεσα στα απορρίμματα. Ούτε να παρεμποδιστούν από το να πάρουν οποιαδήποτε κομμάτια από πέτρες με επιγραφές ή με μορφές».

     (Η μετάφραση του Hunt που παρουσιάστηκε αργότερα στην Εξεταστική Επιτροπή λέει «Qualche pezzi di pietra» -«μερικά κομμάτια από πέτρα»). Οι εντολές αυτές δόθηκαν στους κυβερνήτες και το σημείο αυτό τονίζεται στο φιρμάνι, «χάριν των λαμπρών σχέσεων ανάμεσα στις δύο χώρες» και παραθέτω ξανά: «Ιδιαίτερα αφού δεν βλάπτουν τα αναφερόμενα κτίρια επιθεωρώντας τα, μελετώντας τα και σχεδιάζοντάς τα».

     «Πριν καλά καλά φθάσει το φιρμάνι στην Αθήνα, γίνεται μια φοβερή επίθεση πάνω σ’ ένα οικοδόμημα που μέχρι σήμερα θεωρείται από πολλούς, η ευγενέστερη και ωραιότερη από τις ανθρώπινες δημιουργίες.

    Όταν έγινε η έφοδος στην πύλη των Καρυάτιδων ο πυρετός ανέβηκε τόσο που ο αιδεσιμότατος Hunt έριξε την ιδέα να μετακινηθεί όλο το κτίριο, αν από τη βρετανική πολεμική μηχανή μπορούσε να αποσταλεί ένας άνθρωπος γι’ αυτό. Ο Elgin ανατρίχιασε με την ιδέα και ζήτησε να σταλεί ένα καράβι. Το αίτημα δεν θεωρήθηκε εξωφρενικό, αλλά εκείνη τη στιγμή δεν υπήρχε διαθέσιμο καράβι. (Φαντάζεστε τι θα γινόταν αν υπήρχε).

     Για να αφηγηθώ όλη την τερατωδία χρειάζεται αρκετός χρόνος και αρκετή ψυχραιμία. Οι λέξεις «λεηλασία», «ερήμωση», «αχαλίνωτη καταστροφή», «αξιοθρήνητη συντριβή και συμφορά» δεν είναι δικές μου για να χαρακτηριστεί το γεγονός. Ειπώθηκαν από τους σύγχρονους του Elgin. Ο Horace Smith αναφέρεται στον Elgin σαν τον «ληστή των μαρμάρων». Ο Lord Byron τον αποκάλεσε πλιατσικολόγο. Ο Thomas Hardy χαρακτήρισε αργότερα τα μάρμαρα σαν «αιχμάλωτους σε εξορία».

     Η κυβέρνησή μου έχει ζητήσει την επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα. Μας το αρνήθηκαν. Ας σημειωθεί ότι δεν θα εγκαταλείψουμε ποτέ το αίτημα αυτό. Επιτρέψτε μου να απαντήσω στα μόνιμα επιχειρήματα ενάντια στην επιστροφή και να ασχοληθώ με αυτά ένα προς ένα.

     Τα μάρμαρα πάρθηκαν με νόμιμη διαδικασία. Ρωτώ αν η δωροδοκία και εξαχρείωση των αξιωματικών δεν αντιτίθενται στη «νόμιμη διαδικασία». Όταν ορίστηκε η Εξεταστική Επιτροπή, μελετώντας την πρόταση να αγοραστούν τα μάρμαρα, ο Elgin υπέβαλε έναν αναλυτικό πίνακα των δαπανών για τη απόκτησή τους. Παραθέτω απόσπασμά του: «Τα εμπόδια, οι διακοπές και οι αποθαρρύνσεις που δημιουργήθηκαν από τις ιδιοτροπίες και τις προκαταλήψεις των Τούρκων»... και υποβάλλει κονδύλι 21.902 λιρών για δώρα στις αρχές των Αθηνών. Είναι νόμιμο ποσό. Και βεβαίως θα πρέπει να ρωτήσουμε: Είναι νόμιμο να διαπραγματεύεται με τους Τούρκους για το πιο πολύτιμο από τα ελληνικά υπάρχοντα όταν η Ελλάδα βρίσκεται κάτω από τουρκικό ζυγό;

     Παραμένει ένα δεύτερο επιχείρημα παρά το ότι έχει έκτοτε αμφισβητηθεί από πολλούς Βρετανούς περιηγητές στην Ελλάδα την εποχή αυτή. «Οι αδαείς και δεισιδαίμονες Έλληνες ήταν αδιάφοροι για την τέχνη και τα μνημεία τους».

     Αυτό βέβαια υπονοεί ότι ήταν τυφλοί, ασυνείδητοι και άκαρδοι. Ποιοι; Οι Έλληνες που πολύ μετά του Περικλή δημιούργησαν τα θαύματα της Βυζαντινής Τέχνης. Οι Έλληνες που, ακόμα και κάτω από την Οθωμανική κατοχή, δημιούργησαν σχολές τέχνης και χειροτεχνίας. Οι Έλληνες που παρά τα 400 χρόνια τουρκικής κατοχής, διατήρησαν με πείσμα τη γλώσσα και τη θρησκεία τους. Οι ίδιοι Έλληνες που κατά τον αγώνα για την ανεξαρτησία τους έστειλαν στους Τούρκους στρατιώτες βόλια να χρησιμοποιηθούν εναντίον τους. Ναι, εναντίον τους.

     Οι Τούρκοι στρατιώτες κλεισμένοι στην Ακρόπολη έμειναν από πολεμοφόδια και άρχισαν να καταστρέφουν τις κολώνες για να αφαιρέσουν το μολύβι να κάνουν με αυτό βόλια. Οι Έλληνες τους έστειλαν πολεμοφόδια με το μήνυμα: «Να τα βόλια, μην αγγίξετε τις κολώνες».

     Μόλις έγινε ανεξάρτητη η Ελλάδα, ένα από τα πρώτα νομοθετικά διατάγματα πού πέρασαν από την ελληνική κυβέρνηση ήταν εκείνο για την προστασία και συντήρηση των εθνικών μνημείων. Είναι αυτό αδιαφορία; Θεωρούμε αυτή την κατηγορία τερατώδη. Θα έχετε σίγουρα ακούσει, αλλά επιτρέψτε μου να επαναλάβω τι είπε ένας γέρος καρδιοπαθής Έλληνας στον J.C. Hobhouse. «Παίρνετε τους θησαυρούς μας. Σας παρακαλώ, να τους φυλάξετε καλά. Μια μέρα θα τους ζητήσουμε πίσω». Μπορούμε να πιστέψουμε ότι ο άνθρωπος αυτός μιλούσε για λογαριασμό του;

     Τώρα τελευταία έχει προταθεί μια καινούργια θεωρία... Ωραίο και αυτό... Ο κύριος Gavin Stamp, που θα έχω την τιμή να τον συναντήσω απόψε, έχει την άποψη ότι οι σύγχρονοι Έλληνες δεν είναι απόγονοι του Περικλή. Μας πήραν τα μάρμαρα. Ποιος θα διεκδικήσει τα λείψανα των προγόνων μας;

     Ως Υπουργός Πολιτισμού προσκαλώ τον κύριο Stamp να έρθει στην Αθήνα. Θα του οργανώσω εκπομπή σε ώρα μεγάλης ακροαματικότητας στην τηλεόραση για να μιλήσει στους Έλληνες δημοσιογράφους και τον ελληνικό λαό για την ταυτότητά του.

     Επιχείρημα τρίτο. Αν τα μάρμαρα επιστραφούν, αυτό θα αποτελέσει ένα προηγούμενο που μπορεί να οδηγήσει στην εκκένωση των μουσείων. Συγχωρέστε με, αλλά αυτό είναι κοινή κολακεία. Ποιος πρόκειται να ζητήσει και ποιος πρόκειται να επιτρέψει το άδειασμα των μουσείων;

     Επιτρέψτε μου να δηλώσω, για άλλη μια φορά, ότι πιστεύουμε πως οπουδήποτε και αν βρίσκονται τα μουσεία, αποτελούν ζωτική κοινωνική και πολιτιστική ανάγκη και πρέπει να προστατεύονται. Έχω επανειλημμένα δηλώσει ότι ζητούμε ένα αναπόσπαστο μέρος κτιρίου που ακρωτηριάστηκε. Σε όλο τον κόσμο το ίδιο το όνομα της πατρίδας μας είναι άμεσα συνδεδεμένο με τον Παρθενώνα.

     Ζητούμε απλώς κάτι μοναδικό, κάτι απαράμιλλο, κάτι ιδιαίτερο της ταυτότητάς μας. Αγαπητοί φίλοι, αν υπήρχε ο παραμικρός κίνδυνος για τα μουσεία, τότε γιατί το Διεθνές Συμβούλιο των Μουσείων πρότεινε μια ανοιχτόμυαλη στάση στα μέλη του.

     Επιχείρημα τέταρτο. Αυτή είναι η πρόσφατη σοδειά. Μόλυνση. Μόλυνση πάνω από την Ακρόπολη. Τι σας λέει αυτό; Όταν το Λονδίνο αντιμετώπιζε το σοβαρό πρόβλημα μόλυνσης, υπήρξαν κραυγές πανικού για τα μάρμαρα; Βεβαίως όχι. Για τον απλούστατο λόγο ότι τα μάρμαρα ήταν στεγασμένα στο Βρετανικό Μουσείο. Εμείς δεν προφασιζόμαστε ότι τα γλυπτά θα επανατοποθετηθούν. Νομίζουμε ότι αυτό δεν γίνεται, αλλά η κυβέρνησή μου έχει διατυπώσει ότι την ημέρα που θα επιστραφούν τα μάρμαρα στην Αθήνα θα υπάρχει έτοιμο να τα δεχθεί ένα όμορφο μουσείο με τα πιο προηγμένα συστήματα ασφάλειας και συντήρησης, δίπλα στην Ακρόπολη. Μπορώ να προσθέσω ότι είμαστε περήφανοι για τις συνεχιζόμενες εργασίες στην Ακρόπολη.

     Η δουλειά αυτή παρουσιάστηκε σ’ ένα συμβούλιο κορυφαίων αρχαιολόγων απ’ όλο τον κόσμο που προσκλήθηκαν στην Αθήνα ειδικά. Ο έπαινος ήταν ομόφωνος και ενθουσιαστικός. Από τότε έχει παρουσιαστεί στις περισσότερες ευρωπαϊκές πόλεις. Με χαρά την υποδέχθηκε και το Βρετανικό Μουσείο. Οι Financial Times αναφέρθηκαν στην ποιότητα της εργασίας αυτής και την παραδειγματική ικανότητα των Ελλήνων συντηρητών. Ζήτησα να υπάρχουν αντίγραφα στη διάθεση όσων από σας ενδιαφέρονται. Το μόνιμο επιχείρημα των Βρετανών είναι ότι μετακινώντας τα μάρμαρα, τα έσωζαν από τη βαρβαρότητα των Τούρκων. Το να αρνηθώ το βανδαλισμό των Τούρκων θα με έβαζε σε δύσκολη θέση, αλλά γεγονός είναι ότι οι Τούρκοι δεν έδωσαν άδεια στο να μετακινηθούν γλυπτά από τα μνημεία και τους τοίχους της Ακρόπολης και ότι με την ευλογία του αιδεσιμότατου Hunt μετακινήθηκαν, κατά βάρβαρο τρόπο.

     Παραθέτω ένα από τα γράμματα του Lusieri προς τον Elgin: «Έχω την ευχαρίστηση να σας ανακοινώσω την απόκτηση της έκτης μετόπης, εκείνης με τον Κένταυρο που απαγάγει τη γυναίκα. Με το έργο αυτό είχαμε πολλά προβλήματα από κάθε άποψη, και αναγκάστηκα να γίνω λίγο βάρβαρος». Σε άλλο γράμμα ελπίζει ότι, «οι βαρβαρισμοί που ήμουνα υποχρεωμένος να διαπράξω ελπίζω να ξεχαστούν».

     Ο Edward Dodwell έγραψε: «Ένιωσα την απερίγραπτη ταπείνωση να είμαι παρών όταν ο Παρθενώνας απογυμνώνονταν από τα λαμπρότερα γλυπτά του. Είδα ορισμένες μετόπες της ακραίας νότιας πλευράς του ναού να σέρνονται κάτω. Ήταν σφηνωμένες ανάμεσα στις τριγλύφους με μια εσοχή και προκειμένου να τις σηκώνουν, ήταν απαραίτητο να ρίξουν στο έδαφος το θαυμάσιο γείσο με το οποίο καλύπτονταν. Η νοτιοανατολική πλευρά του αετώματος μοιράστηκε την ίδια τύχη».

     Δεν μπορούμε παρά να καταραστούμε το βάρβαρο πνεύμα που τους παρότρυνε να θρυμματίσουν και να ακρωτηριάσουν, να λεηλατήσουν και να ανατρέψουν τα λαμπρά έργα που είχε αναθέσει ο Περικλής και που είχε εκτελέσει η απαράμιλλη μεγαλοφυία του Ικτίνου και του Φειδία.

     Ένας άλλος μάρτυρας, ο Robert Smirke, γράφει: «Ταράχθηκα ιδιαίτερα όταν είδα την καταστροφή που γινόταν με το γκρέμισμα των ανάγλυφων της ζωοφόρου. Κάθε πέτρα καθώς έπεφτε έσειε το έδαφος με το ασήκωτο βάρος της και ο βαθύς υπόκωφος ήχος που έκανε έμοιαζε σαν αγωνιώδες βογγητό του πληγωμένου πνεύματος του ναού. Αυτά σχετικά με τη βαρβαρότητα».

     Το 1816 ορίζεται η Εξεταστική Επιτροπή για να μελετήσει την πρόταση του Elgin. Τα μάρμαρα είχαν ήδη εκτεθεί σε διάφορους χώρους και αποθήκες.

     Ο Elgin αντιμετώπιζε δυσκολίες στο να πουλήσει τα μάρμαρα στην Κυβέρνηση. Η Επιτροπή είχε να αποφασίσει: Με ποια διαδικασία αποκτήθηκε η συλλογή. Κάτω από ποιες προϋποθέσεις εκχωρήθηκε η δικαιοδοσία. Ποια ήταν η αξία των μαρμάρων σαν έργα τέχνης. Τι ποσό θα ‘πρεπε να διατεθεί για την πιθανή αγορά τους. Αν διαβάσετε την έκθεση, θα δείτε ότι το βάρος πέφτει στο πόσο καλά ήταν τα μάρμαρα και τι θα ‘πρεπε να πληρώσουν για την απόκτησή τους. Αλλά προκειμένου να υποδειχθεί η αγορά τους έπρεπε να βρεθεί μια κομπίνα. Ότι δηλαδή οι διαδικασίες της συναλλαγής ήταν σωστές και ότι τα μάρμαρα πάρθηκαν από τον Elgin τον ιδιώτη και όχι κάτω από την επιρροή του ως Βρετανού Πρεσβευτή.

     Διαβάζω από την έκθεση της Εξεταστικής Επιτροπής: «Ο Κόμης Aberdeen σε απάντηση στο ερώτημα κατά πόσο το κύρος και η επιρροή μιας δημόσιας θέσης ήταν κατά τη γνώμη του αναγκαία για να πραγματοποιηθεί η μετακίνηση αυτών των μαρμάρων απάντησε ότι δεν νομίζει πως ένας ιδιώτης θα μπορούσε να έχει καταφέρει ότι κατάφερε ο Elgin.» (O Κόμης Aberdeen συλλέκτης ο ίδιος, ήταν στην Ελλάδα την εποχή αυτή και σε θέση να γνωρίζει τα πράγματα.)

     Διαβάζω από την έκθεση: «Ο Doctor Hunt, καλά πληροφορημένος πάνω σ’ αυτό το θέμα, όταν ερωτήθηκε, έδωσε την παρακάτω απάντηση. Ένας βρετανός πολίτης, μη πρεσβευτής, δεν θα μπορούσε να αποσπάσει ένα τέτοιο φιρμάνι με τόσο εκτεταμένες δικαιοδοσίες από την τουρκική κυβέρνηση.»

     Διαβάζω από την έκθεση: «Οι επιτυχίες του βρετανικού στρατού στην Αίγυπτο και η αναμενόμενη απόδοση της επαρχίας αυτής στην Πύλη, είχε σαν αποτέλεσμα μια πολύ θετική μεταστροφή προς το έθνος μας στις συνειδήσεις όλου του κόσμου.» Κι ακόμα ακούστε αυτό το πόρισμα της Εξεταστικής Επιτροπής: «Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Λόρδος Elgin έβλεπε τον εαυτό του σ’ ένα ρόλο τελείως διαφορετικό από εκείνο της επίσημης θέσης του. Αλλά το κατά πόσο η κυβέρνηση από την οποία απέσπασε την άδεια τον έβλεπε ή όχι έτσι, είναι ερώτημα που μπορεί ν’ απαντηθεί μόνο με εικασίες μη έχοντας συγκεκριμένη μαρτυρία». (Αν αυτό δεν είναι διφορούμενος λόγος τότε τί είναι;) Απουσία συγκεκριμένης μαρτυρίας;

     Παραθέτω απόσπασμα εγγράφου του λόρδου Elgin προς την Επιτροπή: «Είχα να διαπραγματευθώ με τις μεγαλύτερες προσωπικότητες του κράτους».

     Μπορούσε πράγματι η Επιτροπή να πιστεύει ότι ένας απλός πολίτης μπορούσε να φτάσει στο να διαπραγματεύεται με τις μεγαλύτερες προσωπικότητες του τουρκικού κράτους;

     Ο λόρδος Elgin μιλάει στην Επιτροπή για την ευγνωμοσύνη που αισθάνθηκε επειδή του παραχωρήθηκε πλοίο της Αυτού Μεγαλειότητος για τη μεταφορά των κιβωτίων με τα μάρμαρα. Μπορούσε ένας απλός πολίτης να έχει στη διάθεσή του ένα βασίλειο, οπλιταγωγό; Ερώτηση της Επιτροπής προς τον Αιδεσιμότατο Hunt: «Φαντάζεστε ότι το φιρμάνι έδωσε την άδεια να μετακινηθούν μορφές και τμήματα γλυπτών από τους ναούς ή θα πρέπει να ‘ταν θέμα ιδιωτικής διαπραγμάτευσης με τις τοπικές αρχές»; Ο Hunt απαντά: «Αυτή ήταν η ερμηνεία που υποχρεώθηκε να δώσει ο κυβερνήτης των Αθηνών.» Πείσθηκε από ποιόν; Από έναν ιδιώτη; Απουσία συγκεκριμένης μαρτυρίας; Από έναν ιδιώτη ή από έναν Πρεσβευτή; Λοιπόν ας δούμε το ίδιο το φιρμάνι. Η άδεια δόθηκε στον Λόρδο Elgin. Παραθέτω: «Χάριν της φιλίας ανάμεσα στην Υψηλή και Αιώνια Οθωμανική Αυλή και εκείνη της Αγγλίας».

     Κύριε Πρόεδρε, Αξιότιμα Μέλη, Κυρίες και Κύριοι. Με όλο το σεβασμό, νομίζω ότι η απόφαση της Επιτροπής ότι ο λόρδος Elgin έδρασε σαν ιδιώτης είναι είτε πολύ αφελής είτε αμφίβολης πίστης. Όμως αυτό έγινε πριν 170 χρόνια… Αυτή είναι μια διαφορετική Αγγλία. Διαφορετικές είναι οι αντιλήψεις για τις έννοιες Αυτοκρατορία και κατάκτηση. Επικρατεί διαφορετική ηθική. Θα ήταν ενδιαφέρον να ξέραμε ποιο θα ήταν το πόρισμα μιας Εξεταστικής Επιτροπής σήμερα αν λαβαίναμε υπόψη τη μαρτυρία εκείνων που κλήθηκαν να καταθέσουν ενώπιον της και τις κρίσεις εκείνων που δεν κλήθηκαν. Θα έβαζα ένα μικρό στοίχημα, ακόμα και μεγάλο, ότι το πόρισμα θα ήταν διαφορετικό.

     Έχω πάρει πολύ χρόνο και ξέρω πως η συζήτηση είναι αυτή που θα αγγίξει τις συνειδήσεις. Ελπίζω η συζήτηση να προκαλέσει μερικές ερωτήσεις. Θέτω μερικές από αυτές. Τα μάρμαρα πάρθηκαν κακώς; Και αν κακώς πάρθηκαν, είναι σωστό να κρατούνται; Ακόμα, αν είναι σωστό το ότι πάρθηκαν, είναι λάθος να επιστραφούν; Τι βαρύτητα θα πρέπει να δοθεί στο επιχείρημα ότι αν δεν τα είχε πάρει ο Elgin, άλλος Άγγλος ή Γάλλος θα τα είχε πάρει; Πειράζει που το 95% του ελληνικού λαού μπορεί ποτέ να μη δει τα λαμπρότερα έργα της ελληνικής δημιουργίας; Είναι δυνατόν μια ελεύθερη Ελλάδα να είχε επιτρέψει τη μετακίνηση των μαρμάρων;

     Η Αγγλία και η Ελλάδα είναι φίλες χώρες. Αγγλικό αίμα έτρεξε στα ελληνικά χώματα στη διάρκεια του πολέμου κατά του φασισμού. Και οι Έλληνες έδωσαν τη ζωή τους για να προστατεύσουν τους Άγγλους πιλότους. Διαβάστε τον Churchill, μιλάει για το πόσο σημαντικός ήταν ο ελληνικός ρόλος στην αποφασιστική νίκη στην έρημο κατά του Ρόμελ. Το περασμένο καλοκαίρι έγινε ένα αφιέρωμα στον Σαίξπηρ στο Αμφιθέατρο που βρίσκεται στους πρόποδες της Ακρόπολης. Το Covent Garden έπαιξε το Μάκβεθ του Βέρντι. Το Εθνικό σας θέατρο ήρθε με τον Κοριολάνο. Ήταν αξέχαστες βραδιές. Όχι μόνο για την υψηλή ποιότητα των παραστάσεων αλλά επίσης για την εκπληκτική επικοινωνία ανάμεσα στους βρετανούς καλλιτέχνες και το ελληνικό κοινό.

Ο Ian McKellen ας με συγχωρέσει αν μιλήσω για τα δάκρυά του από συγκίνηση καθώς και για εκείνα των συναδέλφων του καλλιτεχνών καθώς το ελληνικό κοινό επευφημούσε. Τα δάκρυα αυτά είχαν να κάνουν με την επαφή ανάμεσα στους λαούς, με φιλία, με τον Σαίξπηρ, που παρουσιάζονταν σε αυτό τον ιερό χώρο. Ήταν θαυμάσια, αξέχαστα. Στο όνομα αυτής της φιλίας, σας λέμε, έγινε μια αδικία που μπορεί τώρα ν’ αποκατασταθεί.

     Πρέπει να καταλάβετε τι σημαίνουν για μας τα μάρμαρα του Παρθενώνα. Είναι η υπερηφάνεια μας, είναι οι θυσίες μας. Είναι το ευγενέστερο σύμβολο τελειότητας. Είναι φόρος τιμής στη δημοκρατική φιλοσοφία. Είναι οι φιλοδοξίες μας και το ίδιο το όνομά μας. Είναι η ουσία της ελληνικότητας. Είμαστε έτοιμοι να πούμε ότι θεωρούμε όλη την πράξη του Elgin σαν άσχετη, προς το παρόν. Λέμε στη Βρετανική Κυβέρνηση: Κρατήσατε αυτά τα γλυπτά για δύο σχεδόν αιώνες. Τα φροντίσατε όσο καλύτερα μπορούσατε, γεγονός για το οποίο και σας ευχαριστούμε. Όμως τώρα, στο όνομα της δικαιοσύνης και της ηθικής, παρακαλώ δώστε τα πίσω. Ειλικρινά, πιστεύω ότι μια τέτοια χειρονομία εκ μέρους της Μεγάλης Βρετανίας θα τιμούσε πάντα το όνομά της. Ευχαριστώ».

Αναδημοσίευση από: https://latistor.blogspot.com/2022/01/blog-post_16.html

Στράτης Μυριβήλης – Θεοφάνεια

Κατέβηκε ο Θεός, γονάτισε στο διάσελο του Υμηττού, τέντωσε στο γόνατο το δοξάρι και τοξεύει. Βουίζει η κόρδα, κλαγγίζει η φαρέτρα στο γυμνό πλευρό, η ακένωτη φαρέτρα με τις ασημένιες σαΐτες. Τα θεϊκά βέλη τρέχουν πυρωμένα. Σκίζουν τον αττικόν αγέρα, σφυρίζουν, αργυρά χελιδόνια του μεσημεριού. Πετούν και μεταλαμπαδεύουν την απολλώνια φωτιά στα σπίτια και τις στέγες, στα μάρμαρα και στη σάρκα, στα κύματα και στις καρδιές.

Τ' απομεινάρια των πεύκων φλέγονται πυρσοί, οι ασφαλτωμένες στράτες λιώνουν κάτω από τα βήματα, ο αγέρας τρέμει, γεμάτος από τις αστραπές της αργυρής ασπίδας. Το ξανθό χώμα με το καμένο χαμομήλι λιβανίζει ζεστούς αχνούς. Είναι ένα πύρινο θεμιατήρι η Αττική, στα πόδια του Θεού με τα φλογάτα μαλλιά  και τα λαμπρά μάτια.

Τo   μεσημέρι   της Αθήνας.

Σηκώστε τα μάτια με την υπόλοιπη προσπάθεια πού σας απόμεινε και δείτε καταμεσήμερα τον ουρανό της Αθήνας, πώς ξάσπρισε σαν τον υδράργυρο και στάζει. Λιώνει και ρέει μέσα στα νερά του Σαρωνικού. Στα κύματα άναψαν οι αργυρές φλόγες. Και όλα, πέτρες, δένδρα, καράβια, ζωντανά και άνθρωποι, κάβοι και νησιά, εξαϋλώνονται, εξατμίζονται κάτω από το  αργυρό μαστίγωμα.

Κάθε τι το υλικό, όλο το γεώδες μέρος της πλάσης, το λίπος των σχημάτων της ζωής λαμπαδιάζει, καίγεται σαν την στεγνήν ίσκα. Κάθε ύπαρξη, κάθε περίγραμμα εξαγνίζεται από το λίπος των διαστάσεων. Οι ζωγράφοι του τοπίου είναι απελπισμένοι. Πως να συλλάβει ο χρωστήρας τη ρευστή φωτιά πού πυρπολεί το όραμα; Όλα τα πράγματα χάνουν των ύλη τους, ξεφορτώνουνται το άχθος του εαυτού των με ένα βαθύν στεναγμό ανακούφισης. Μέσα από τον όχλο των υλικών σχημάτων πού σταχτώνουνται, σκιρτά αδέσμευτη και χορεύει η φλόγα της ιδέας των πραγμάτων. Τι θαύμα!

Αν ήμουνα ζωγράφος θα προσπαθούσα να δώσω την ιδέα των εξατμισμένων σχημάτων, των σταχτωμένων όγκων. Στέκουμαι και βλέπω τις αρχαίες κολώνες των ναών. Το φως τις διαπέρασε, τις μούσκεψε με τη διαφάνεια του ως το βάθος. Είναι στήλες από μάργαρο. Ρέει η λυομένη φλόγα απ' όλες τις επιφάνειες, σπιθίζει και κρουνελίζει από τις επίχρυσες αυλακές των ραβδώσεων. Μα υπάρχουν κι' όλας όλ' αυτά; Υπάρχουν τάχα με την πυκνότητα τους οι σπόνδυλοι, με το ανθισμένο βάρος τους οι μαρμαρένιες άκανθες, με το μέγεθος τους τα πελώρια κιονόκρανα; Ή μήπως είναι μια παραίσθηση πού μας γοητεύει; Κάθε μία είναι και μία στήλη πυρός, πού ορμά προς τον ουρανό από το καμμένο χώμα, σαν εκείνη την κολώνα της φωτιάς πού έβγαινε κάθε νύχτα από τα σκοτάδια της σκληρής πορείας και οδηγούσε τον οδοιπόρο Ισραήλ πάνω στο δρόμο της μοίρας του. Εδώ καίνε τόσες στήλες πυρός, και δεν υπάρχει ο λαός του Ισραήλ, να τις δει και να τις ακολουθήσει, πού πορεύουνται οδηγητικά προς τον άγιο νόμο του Απόλλωνα.

Ο Θεός με τα χρυσά σγουρά και τις γαλάζιες φλόγες στα μάτια, γονάτισε σ' ένα διάσελο του Υμηττού και τοξεύει τις φτερομένες φλόγες, Ο αργυροδόξαρος. Η κόρδα βουίζει μουσικά μέσα στο καταμεσήμερο. Από την ίδια νευρή είναι αρματωμένη και ή λύρα του.

Πάνω στον φλουροκαπνισμένο λόφο του Αρδηττού, πέντε πευκάκια περπατούσανε στον ορίζοντα. Πήγαιναν αράδα-αράδα, λίγο σκυφτά, τόνα πίσ' από τ' άλλο, μη χάσουν τα βήματα. Ύστερα γύρισα να τα ξαναϊδώ και δεν τα βρήκα. Ο ήλιος εξαφάνισε το κοκκινωπό φλούδι. Διαπέρασε τους βασανισμένους κορμούς, έβαλε φωτιά στα λεπτά κλωνιά. Εκεί στις ξάκριες μόνο καίγονταν σε φτενά αχτιδωτά η δεντρίσια τους ψυχή, και ο αγέρας σκόρπαγε την ευωδιά της. Χάμω όμως, πάνου στο ξανθό χώμα έρρεε πηχτό το ξανθό ρετσίνι, και αιχμαλώτιζε θανάσιμα τα ανύποπτα πεταλουδάκια. Ο ήλιος κέντησε με νήματα από γαλάζιον ίσκιο ατόφια την «ιδέα του δένδρου».

Καταμεσήμερο της Αττικής. Πάρτε το υπόλοιπο του κορμιού σας, το υπόλοιπο της εξατμισμένης θέλησης σας, το υπόλοιπο της καρδίας, και ανεβήτε στην Ακρόπολη. Είναι η επίσημη ώρα του Παρθενώνα. Θα βρεθείτε μέσα στην πιο σκληρήν ηλιοβολή. Είναι σκληρός ο Απόλλωνας. Και ο Παρθενώνας είναι το πιο σκληρό μνημείο της αντρίκιας αρετής. Είναι σκληρός ο Θεός προς το κάθε τι πού δεν έχει το χάρισμα να καίγεται, πού δεν έχει τη δύναμη να σπάσει το τσόφλι της ύλης του, να ξελευτερωθεί, πού δε θέλει να αποχωριστεί το λίπος του βάρους του.

Είναι επικίνδυνο όμως. Θα βρεθείτε κει πάνω ολομόναχος μπροστά στα φλογερά Θεοφάνεια. Ο Απόλλωνας κατεβαίνει και περπατεί ανάμεσα στους άσπρους και χρυσούς ναούς. Περπατεί κάθε μεσημέρι. Τότες τα μάρμαρα γιορτάζουν. Οι γραμμές ηχούν μουσικά, ό ιχώρας κυκλοφορεί κάτω από το λαξευμένο πρόσωπο της πέτρας. Οι κόρες του Ερεχθείου χαμογελούν, σαν ν' άκουσαν από το βυθό του χρόνου τα αρχαία βήματα των Παναθηναίων πάνω στις χορταριασμένες πλάκες.

Και συ, ω μικρούλα Ατθίς, με τα λιγνά μέλη και τα στάχυα της Δήμητρας στα μαλλιά, πού σε βλέπω να περιπλανάσαι ολομόναχη ανάμεσα στα ζωντανά μάρμαρα. Μικρούλα Ατθίς, πόσο πρέπει να σε φίλησε ο Θεός του ρυθμού για να πάρει το πρόσωπο σου το χρώμα πού έχει το μέλι του Υμηττού. Πόσους αιώνες χόρεψε η ελληνική ψυχή σου κάτω από τούτα τα πάμφωτα μάρμαρα για να κινείσαι έτσι ανάλαφρα σαν μια βέργα αγριλιάς μέσα στη γαλάζια φωτιά του μεσημεριού!  Και πόσο τάχα σε κοίταξε κατάματα ο Θεός του φωτός, για να ανάψουν αυτά τα άστρα της ψυχής σου μέσα στην ανθισμένη  άκανθα των  βλεφαρίδων  σου!

Απόλλων αποτρόπαιε! Ιδού εμείς, ο λαός σου, γύρω στους αιώνιους βωμούς σου. Ας ορμήσουν πάνω από το κεφάλι μας τα άγια βέλη σου, άγριο κοπάδι φλογερά πετροχελίδονα. Να αγνισθεί ό αγέρας από τα μολέματα της ασκήμιας, να μυρίσει καμένη στουρναρόπετρα ό βράχος του Υμηττού. Τόξεψε την ασκήμια, που είναι αμαρτία στην Ελλάδα, κάμε πάλι τη λύρα σου να κρούσει αυστηρά, αρμονικά την ψυχή της Αθήνας. Ας ορμήσουν, ασημένιες σημαίες, ως τα μεσούρανα οι μεσημεριάτικες φλόγες, να κατακάψουν  κάθε άγος.

Ιδού, ή Αττική αχνίζει στα πόδια σου, θεμιατήρι από χρυσό πηλό. Μέσα, καίγεται ή ψυχή μας η ελληνική, δεντρολίβανο και δαφνόφυλλο. Μη μας χάσεις από τα μάτια σου ως την τελευταία μας ώρα. «Εν δε φάη και όλεσον».

Λογοτεχνικό Τέταρτο, Βιβλιοπωλείο της Εστίας

Θωμάς Τσαλαπάτης -Μια μέρα στο Βρετανικό Μουσείο

 Οταν ταξιδεύω αποφεύγω τα μουσεία. Προσπαθώ κυρίως να περπατώ όσο περισσότερο αντέχω, να κοιτάω όσο περισσότερο μπορώ, να μιλώ με όσους περισσότερους ανθρώπους γίνεται.

Τα μουσεία είναι μια τεχνητή όψη, μια προβολή του παρελθόντος με τους όρους που το παρόν της συγκεκριμένης χώρας επιθυμεί να σου επιβάλει. Δεν ξέρω πόσες φορές έχω πάει στο Λονδίνο, αλλά αυτή τη φορά, ερχόμενος εδώ πρώτη φορά με τον γιο μου (και παίρνοντας ως δεδομένο το κρύο) αποφάσισα πως ήρθε η ώρα να επισκεφτώ τα θερμαινόμενα αξιοθέατα. Ανάμεσά τους και το Βρετανικό Μουσείο.

Αν υπάρχει κάποιο μουσείο που απέφευγα είναι αυτό. Κυρίως γιατί η όλη κουβέντα για τα Ελγίνεια μου έμοιαζε με μια πατριωτική σταυροφορία που δεν ένιωθα ποτέ πως με άγγιζε. Γιατί πάντοτε έβλεπα την αρχαία Ελλάδα περισσότερο ως πολιτιστικό βάρος που μπορεί να στραγγαλίσει οποιαδήποτε καλλιτεχνική επιδίωξη παρά ως περηφάνια.

Για μένα ο πολιτισμός είναι οι άνθρωποί του και όχι ένα αποτύπωμα του παρελθόντος που χάνεται στα χρόνια, χρησιμοποιείται ως τουριστικό εργαλείο ή δικαιολογία για να μην ασχολούμαστε με τίποτα το ζωντανό. Οπως και να έχει, στο Βρετανικό Μουσείο λοιπόν...

Το πρώτο πράγμα που σου προκαλεί εντύπωση στο Βρετανικό Μουσείο είναι πως δεν έχει τίποτα το βρετανικό. Η συντριπτική πλειονότητα των εκθεμάτων ανήκει σε άλλες χώρες, σε άλλες ηπείρους. Αφρικανικά αγαλματίδια, ινδιάνικα τοτέμ από το Βανκούβερ, στολίδια από τους Αζτέκους, θησαυροί από την Ινδία, ογκώδη εκθέματα από τη Μεσοποταμία.

Ολόκληρο το μουσείο δεν είναι τίποτα άλλο από μια γιορτή της αποικιοκρατίας. Και τα εκθέματα τίποτα περισσότερο από μια επικύρωση των επιτυχημένων εισβολών, της καταπίεσης και της λεηλασίας αιώνων. Ολόκληρο το μουσείο αποτελεί ένα ατελείωτο μνημείο υπεροψίας, ανωτερότητας της φυλής, όπου κομμάτια από κατώτερους πολιτισμούς συγκεντρώνονται ώστε να μελετηθούν από χέρια και μάτια που έχουν χριστεί ειδικά, ανώτερα, κατάλληλα από τους ίδιους τους εαυτούς τους. Σωσμένα από τους κατώτερους κρατιούνται ασφαλή στο κέντρο του δυτικού πολιτισμού. Δικαιωματικά, με το φρύδι υψωμένο.

Τα αγάλματα του Παρθενώνα είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της λογικής. Ακριβώς γιατί δεν αποτελούν εκθέματα με μια αυτοτελή αισθητική, δεν σου προκαλούν εντύπωση αυτοτελώς μέσα από την όψη τους, την καλλιτεχνική τους επίτευξη, την αφήγηση ή την υποβλητικότητά τους. Είναι αποσπάσματα μιας σύνθεσης που καλείσαι να φανταστείς, να αναπαράγεις. Ενας ακρωτηριασμός. Πέτρες και μάρμαρα που συχνά δεν καταλαβαίνεις καν τι απεικονίζουν.

Το πραγματικό έκθεμα είναι η κατοχή τους. Η καταγωγή τους και η σύνδεση της καταγωγής αυτής με τη βρετανικότητα μέσα από την ύπαρξή τους στο συγκεκριμένο μουσείο. Ενα κομμάτι αρχαιότητας που κατοικεί στο κέντρο του Λονδίνου, τονίζοντας τη ρίζα και τη φαντασιακή συνέχεια ενός πολιτισμού.

Και -ως τα πιο εμβληματικά κομμάτια αυτής της φαντασιακής παράθεσης- τα αγάλματα του Παρθενώνα δεν πρόκειται ποτέ να ενωθούν με την υπόλοιπη γλυπτική σύνθεση. Αν κάτι τέτοιο συνέβαινε θα έπρεπε να ακολουθήσουν και τα υπόλοιπα κλεμμένα εκθέματα.

Βγαίνοντας από το μουσείο βλέπεις το κέντρο του Λονδίνου να γιορτάζει τους παρελθόντες εαυτούς του. Το αυτοκρατορικό του μεγαλείο χαμένο στα νερά του Τάμεση, τους ουρανοξύστες του City, να αναπολούν το θαύμα της παγκοσμιοποίησης και τώρα να κοιτούν τη βρετανική οικονομία να κατρακυλά τους ορόφους τους, τις αφιονισμένες ορδές των τουριστών να αγοράζουν αρκουδάκια με καπέλα της βασιλικής φρουράς.

Μια άδεια περηφάνια, που αφού αιματοκύλησε τον κόσμο, προσπάθησε να συμβιώσει μέσα από τις οικονομικές παγκόσμιες συνάψεις και τελικά βούλιαξε στον ίδιο τον υπερόπτη εαυτό της μέσα από το Brexit της ξενοφοβίας και της θολής νοσταλγίας ενός ανύπαρκτου μεγαλείου. Και στο κέντρο της αφήγησης ένα μουσείο να καταγράφει εγκλήματα καμουφλαρισμένα ως αισθητικό μεγαλείο, ως ιδιοκτήτης των επιτευγμάτων των ανθρωπότητας και διαχειριστής της σημασίας τους.

Το Βρετανικό Μουσείο πρέπει να αδειάσει. Και στη συνέχεια να βομβαρδιστεί.

ΠΗΓΗ: https://www.efsyn.gr/nisides/anohyroti-poli/376266_mia-mera-sto-bretaniko-moyseio

Γιώργος Κλαπάκης - [Παναγιώτης Φαρμάκης]

 Ο άνθρωπος των φωτογραφιών λεγόταν Παναγιώτης Φαρμάκης και γεννήθηκε στα Δερβενοχώρια πριν πολλές δεκαετίες. Στο κορυφαίο ( κατά τη γνώμη μου) ελληνικό ντοκιμανταίρ "Αγέλαστος Πέτρα" (του Φιλίππου Κουτσαφτή, ελεύθερο στο Διαδίκτυο) αποτυπώθηκαν στιγμές του αποκλίνοντος βίου του πίσω στα 90's. Με φθαρμένη στρατιωτική φόρμα, μονίμως μια στρατιωτική χλαίνη στο κεφάλι και με ένα οικοδομικό καρότσι, διέτρεχε την Ελευσίνα και το Θριάσιο Πεδίο κάνοντας αυτό στο οποίο είχε τάξει την ύπαρξή του, μάζευε με το καρότσι του από σωρούς με μπάζα και σκουπίδια πεταμένα κτερίσματα και αρχαιότητες που είχαν μεταβολιστεί ως περιττώματα από τον αποχαυνωμένο "αναπτυξιακό" πυρετό μιας κοινωνίας που κάλπαζε προς τον γκρεμό, τα παρέδιδε στους αρχαιολόγους και τα διέσωζε. Πολλές φορές χτυπήθηκε άσχημα από μπράβους εργολάβων, επειδή έπεφτε μπροστά σε μπουλντόζες έτοιμες να "σκουπίσουν" αρχαιότητες και όλοι τον ήξεραν ως τον "τρελό της Ελευσίνας". Ένας απόκοσμος σαλός, ένας περιθωριακός ρακοσυλλέκτης της μνήμης, αεικίνητος και λιγομίλητος, σε μία μόνο του φράση στο ντοκιμανταίρ αναφαίνεται ως σύγχρονος Διογένης, τον ρωτάνε "Που μένεις;" και απαντάει "Μένω κάτω από τα σύννεφα και πάνω στη γη". Σκοτώθηκε από διερχόμενο αυτοκίνητο στην προσπάθεια του να διασώσει αρχαιότητες, οι μόνοι που τον αναζήτησαν ήταν οι φίλοι του οι αρχαιολόγοι. Ακουσα οδηγώντας ότι σήμερα είναι η διεθνής ημέρα της αρχαιολογίας και για κάποιο λόγο θυμήθηκα αυτόν τον άνθρωπο, όπως και τον "Εφιάλτη της Περσεφόνης" του Γκάτσου:

" Εκεί που σμίγανε τα χέρια τους οι μύστες

ευλαβικά πριν μπουν στο θυσιαστήριο

τώρα πετάνε αποτσίγαρα οι τουρίστες

και το καινούργιο πάν να δουν διυλιστήριο.

Κοιμήσου Περσεφόνη

στην αγκαλιά της γης

στου κόσμου το μπαλκόνι

ποτέ μην ξαναβγείς."

Αντλήθηκε απ' το Facebook

Γιώργος Χουρμουζιάδης-«Οι αρχαιότητες να γίνουν κτήμα του ελληνικού λαού»

Ο Παρθενώνας, από εξαιρετικό αρχιτεκτονικό και καλλιτεχνικό δείγμα της κλασικής εποχής, μετατράπηκε σε «αιχμή» της αστικής ιδεοληψίας για την αρχαιότητα

«Η Αρχαιολογική Υπηρεσία του ΥΠΠΟ είναι, ίσως, η τελευταία συντηρητική υπηρεσία του ελληνικού κράτους, ως δομή και ως λειτουργία», σημειώνει ο Γ. Χουρμουζιάδης. «Το πώς σκέφτονται οι αρχαιολόγοι να αντιμετωπίσουν τον αρχαιολογικό πλούτο, το πώς ασκούν διοίκηση μέσα στις Εφορίες, το πώς οργανώνουν την ερευνητική και διοικητική δουλιά και τη σχέση τους με το κοινό, είναι στατική. Χρησιμοποιώ αυτόν το χαρακτηρισμό, για να τονίσω ακριβώς το μέγεθος της κατάστασης, χωρίς να σημαίνει ότι όλοι οι αρχαιολόγοι της υπηρεσίας είναι έτσι».

Παράδειγμα αυτού του συντηρητισμού για τον συνομιλητή μας είναι μια «μεταλλαγμένη» μορφή του «primae noctis jus» («πρίμε νόκτις γιους», το δίκαιο της πρώτης νύχτας). Το δικαίωμα που είχαν οι άρχοντες να κοιμούνται με τις γυναίκες των υπηκόων τους την πρώτη νύχτα του γάμου τους. Στην Αρχαιολογική Υπηρεσία, αυτό το δικαίωμα το έχει ...ο προϊστάμενος. «Για να δημοσιεύσει μια ανασκαφή οποιοσδήποτε κατώτερος, ιεραρχικά, αρχαιολόγος, θα πρέπει να έχει το δικαίωμα που του εκχωρεί ο προϊστάμενος, άσχετα αν η ανασκαφή έχει γίνει από αυτόν που ανακοινώνει το εύρημα. Πρέπει να ευχαριστήσει τον /την έφορο που του έδωσε το δικαίωμα κι αυτό για μένα είναι μια δομή, που αποκαλύπτει το συντηρητισμό της διοικητικής λογικής».

Αναπαράσταση νεολιθικού λιμναίου οικισμού στο Δισπηλιό

«Ο συντηρητισμός αναπτύσσεται και στη σχέση των αρχαιολόγων από τους συναδέλφους της υπηρεσίας, οι οποίοι πιστεύουν ότι αυτή η υπηρεσία είναι "έξω" από τα "καθημερινά". Εχουν μία "αστυνομοκρατούμενη" άποψη για την προστασία των αρχαίων. Πιστεύουν ότι ο μόνος τρόπος να διατηρηθούν τα αρχαία είναι το κλείσιμό τους. Το συρματόπλεγμα, ο φύλακας, η ποινή, το δικαστήριο ...ο "αποκεφαλισμός". Οι πιο πολλοί δεν πιστεύουν ότι το αρχαίο πρέπει να γίνει κτήμα, ως γνώση, ως οπτική εντύπωση του ελληνικού λαού. Οτι πρέπει να υπάρχουν ωραίοι αρχαιολογικοί και ανασκαφικοί χώροι, που να μπορεί να μπει ο πολίτης, να δει την ανασκαφή την ώρα που αυτή γίνεται και να τον κάνεις "συνένοχο" τον ίδιο, να του λες, εμμέσως, "προστάτεψέ το κι εσύ". Τελικά, αυτό που κάνουν, και πραγματικά δουλεύουν και κουράζονται, το κρατάνε για τον εαυτό τους. Ενας αρχαιολόγος μπορεί να κάνει και δέκα χρόνια να δημοσιεύσει μια ανασκαφή. Οι αποθήκες είναι "φίσκα" από αρχαία που δε δημοσιεύονται».

«Ποτέ δεν ασχολήθηκε η Αρχαιολογική Υπηρεσία με το κοινό, που από πολλούς αρχαιολόγους θεωρείται ο εχθρός του αρχαίου. Οταν ήμουν στο μουσείο του Βόλου, οι φύλακες μου ζήτησαν να απαγορεύσω την είσοδο στα παιδιά, επειδή πειράζουν τα εκθέματα! Οταν κατάργησα τις προθήκες, δεν άγγιξε κανένας τίποτα. Η αμεσότητα του αρχαίου τρομάζει περισσότερο από κάθε καταστολή. Υπάρχει τρόπος να βρίσκεται το αρχαίο ακόμη και μέσα σε κατοικημένο χώρο χωρίς να φθείρεται. Αυτό, βέβαια, προϋποθέτει μια άλλη πολεοδομική πολιτική. Υπάρχει τρόπος να μην καταστρέφει η Εγνατία ό,τι βρίσκεται μπροστά της. Τα λεφτά που δίνουν ακόμη και οι εταιρίες των μεγάλων έργων για τις ανασκαφές, θα μπορούσαν να δοθούν για αλλαγές στα ίδια τα έργα, έτσι ώστε να δίνεται η δυνατότητα να ανασκαφεί και να μελετηθεί κανονικά αυτό που βρίσκεται. Θες να προστατέψεις τις αρχαιότητες, τον πολιτισμό; Ερεύνησέ τα. Χρηματοδότησε την έρευνα. Η έρευνα είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος προστασίας του πολιτισμού».

Οι «πηγές» της αρχαιοκαπηλίας

Η Αφροδίτη της Μήλου θα παραμείνει στο Μουσείο του Λούβρου, ως δείγμα της «γενναιόδωρης» Ελλάδας

- Η Αρχαιολογική Υπηρεσία έχει την υποδομή, για να κάνει ουσιαστικό έργο;

- «Το Αρχαιολογικό Ινστιτούτο της Βουλγαρίας είχε φθάσει να έχει 2.500 αρχαιολόγους. Αρα, οι περίπου 450 του ΥΠΠΟ είναι εφιαλτικά λίγοι. Παράλληλα, πρέπει να υπάρξει ένας προγραμματισμός των ερευνών. Οι ανασκαφές είναι τριών ειδών. Οι δοκιμαστικές, οι σωστικές και οι συστηματικές. Η Αρχαιολογική Υπηρεσία συναντά πολλές δυσκολίες για να κάνει συστηματικές ανασκαφές και αυτό είναι αποτέλεσμα της έλλειψης πόρων, προσωπικού, αλλά και ερευνητικού οράματος».

- Τα κατασταλτικά μέτρα επαρκούν για την αντιμετώπιση της αρχαιοκαπηλίας;

- «Με είχαν καλέσει κάποτε στην Ελασσόνα, να μιλήσω για την αρχαιοκαπηλία. Περίμεναν, βέβαια, να πω ότι τους αρχαιοκάπηλους πρέπει να τους "αποκεφαλίζουμε" και να τους ..."εξορίζουμε". Εγώ είπα ότι δύο είναι οι παράγοντες που οδηγούν στην αρχαιοκαπηλία: Το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, που δεν αφήνει τον απλό άνθρωπο να αντιληφθεί ότι το αρχαίο που βρίσκει στο χωράφι του είναι δικό του, με την έννοια ότι ανήκει στον πολιτισμό του. Ενα δαχτυλίδι που θα βρει στο μπαούλο της γιαγιάς δε θα το πουλήσει, γιατί είναι κειμήλιο. Ο δεύτερος παράγοντας είναι η φτώχεια. Αυτός που θα βρει ένα χρυσό σκουλαρίκι, θα πάει να το πουλήσει, αφού, ό,τι κυκλοφορεί στην κοινωνία μας, είναι αντικείμενο εμπορίας και τζόγου. Ανέβασε το λαό οικονομικά και πνευματικά, να δεις πώς αλλάζουν τα πράγματα που σχετίζονται με την αρχαιοκαπηλία».

- Ποιες είναι οι «πηγές» αυτών των αντιλήψεων της υπηρεσίας;

- «Οι στάσιμες θεωρητικές αντιλήψεις των αρχαιολόγων. Πιστεύουν ότι το αρχαίο είναι ένα "εκλεκτό" αντικείμενο, που πρέπει να ασχοληθούν με αυτό οι "εκλεκτοί", ότι η Αρχαιολογία είναι μια επιστήμη της ελίτ, που ο απλός λαός δεν μπορεί να καταλάβει. Είναι αντίληψη του Βίνκελμαν, που από τον 17ο αιώνα έλεγε ότι κάποιος μπορεί να ανεβάσει το επίπεδό του μέσω της τέχνης - άποψη κατά βάση σωστή - ωστόσο, αναφερόταν στους άρχοντες και όχι στο λαό.

Τμήμα των Γλυπτών του Παρθενώνα στο Βρετανικό Μουσείο

Αλλη πηγή - που με τη σειρά της πηγάζει και από αντικειμενικούς λόγους - είναι η μη απόδοση στον κόσμο, ως κοινωνικό αγαθό, αυτού που έρχεται στην επιφάνεια. Με την ανασκαφή στο Δισπηλιό, στον τέταρτο χρόνο της ανασκαφής, κάναμε ένα μικρό μουσείο. Με πίνακες, με κείμενα για τον κόσμο, με αναφορές στους λιμναίους οικισμούς της Ευρώπης, με μια ιστορία του οικισμού, με ένα χάρτη για συγκρίσεις για το τι γίνεται αλλού κλπ. Μπαίνει ο κόσμος και παίρνει μια πλήρη εικόνα, τι σημαίνει ένας λιμναίος οικισμός. Μου έλεγαν να τελειώσουμε πρώτα την ανασκαφή και μετά να προχωρήσουμε στο μουσείο. Για ποιο λόγο; Αυτή τη στιγμή, αυτή την άποψη έχουμε για το λιμναίο οικισμό. Αν ανατραπεί, θα την ανατρέψουμε. Ετσι, το μουσείο θα έχει μια δυναμική. Ο Πόπερ έλεγε "λατρεύω τις θεωρίες γιατί ανατρέπονται". Ο περίφημος Μπροντέλ, στην εισαγωγή του στη "Μεσόγειο", λέει: "υποπτεύομαι, ότι τα συμπεράσματά μου θα αμφισβητηθούν, θα συζητηθούν και ενδεχομένως θα ανατραπούν. Θα χαρώ γι' αυτό, γιατί έτσι προχωράει η επιστήμη". Ενώ οι δικοί μας πιστεύουν ότι θα πουν την τελευταία λέξη».

Η Αρχαιολογία ως ερμηνεία των πολιτισμών

- Ωστόσο, υπάρχει και μια συγκεκριμένη κρατική πολιτική που ασκείται.

- «Δύο είναι τα επίπεδα, πάνω στα οποία μπορεί να αναζητήσει κανείς την άσκηση μιας συγκεκριμένης ερευνητικής πολιτικής στην περιοχή των αρχαιοτήτων. Το ένα πεδίο είναι η ιδεολογία, με τους ιδεολογικούς μηχανισμούς, τα σχολεία, τα ΜΜΕ κλπ., και το άλλο είναι η αγορά. Εκεί, που, τελικά, το αρχαίο για τον πολύ κόσμο έχει μια συγκεκριμένη αγοραστική αξία. Σε αυτό το πεδίο εντάσσονται και οι μεγάλες αρχαιολογικές συλλογές. Που όλες, τελικά, ανήκουν σε μεγαλοκεφαλαιούχους.

- Πώς λειτουργούν αυτά τα επίπεδα;

- «Τα ΜΜΕ προβάλλουν το αρχαιοκαπηλικό γεγονός ως αστυνομικό ή ιστορία. Κάποια στιγμή θα σηκώσουν και το θέμα των Μαρμάρων και ύστερα θα το ξεχάσουν ως μη επίκαιρο και "πιασάρικο", όπως λένε οι δημοσιογράφοι. Το δε σχολείο δεν κάνει καμία προσπάθεια να δώσει τον αρχαιολογικό πλούτο σωστά. Στην Ελλάδα, όπου όποια πέτρα κι αν σηκώσεις βρίσκεις αρχαίο, στην εκπαίδευση, η Αρχαιολογία είναι απούσα. Τα βιβλία της Ιστορίας περιγράφουν επιγραμματικά, μεγαλοϊδεατίστικα, αρχαιοκεντρικά και επιλεκτικά τα μνημεία. Η Αρχαιολογία πρέπει να διδάσκεται όχι ως Ιστορία της Τέχνης, αλλά ως κοινωνική δράση. Να μάθει το παιδί Μουσειολογία, Ανασκαφική Τεχνική. Οχι μόνο τον Φειδία, τον Ερμή του Πραξιτέλη ...τα μπούτια της Αφροδίτης. Να μάθει την Αρχαιολογία σαν επάγγελμα, που σκοπό έχει να μελετήσει και να ερμηνεύσει τους πολιτισμούς. Συνηθίσαμε να προσλαμβάνουμε την Προϊστορία, π.χ., από τις ελλείψεις. Από το τι δεν είχαν οι προϊστορικοί άνθρωποι. Δε διδάσκεται, όμως, ότι αυτοί επινόησαν την Αρχιτεκτονική, την Κεραμική, έφτιαξαν τις πρώτες ιδεολογίες, τα πρώτα εργαλεία. Η αντίληψή μας για την Προϊστορία είναι επιπέδου καρτούν, όπου ο πρωτόγονος με το ρόπαλο σέρνει τη γυναίκα από τα μαλλιά. Αρα, μέσα στην εκπαίδευση, λείπει η Αρχαιολογία ως ιστορικό γίγνεσθαι. Ακόμη υπάρχει το κλασικό σχολείο, που έχει σαν πυρήνα τη Γραμματολογία. Ενώ, αν είχαμε μια εκπαίδευση αρχαιογνωσική, οπότε θα διδάσκονταν Ιστορία, Αρχαία Τέχνη, Αρχαίος Πολιτισμός, Αρχαία Οικονομία, θα ήταν αλλιώς. Οταν μιλάμε για εκλαϊκευμένη Αρχαιολογία, εννοούμε αυτό που έλεγε ο Λένιν: "ένα βήμα εμείς και δύο βήματα ο λαός". Ετσι ώστε να μην κατεβάζουμε το επίπεδο, αλλά κάπου να συναντηθούμε».

Η εκπαιδευτική αντίληψη του παρελθόντος

- Πώς εκφράζεται, πιο συγκεκριμένα, αυτή η «αρχαιοκεντρική» αντίληψη στην εκπαίδευση;

- Από τον 19ο αιώνα παλεύουν μεταξύ τους δύο ιδεολογίες: Η αρχαιοκεντρική, αρχαιολατρική και η χριστιανοορθόδοξη ή χριστιανοαρχαιολογική. Κάποια στιγμή, αυτές οι ιδεολογίες ενώθηκαν και προέκυψε το εκπαιδευτικό σύστημα, η πολιτική μας για τον πολιτισμό, η άποψή μας για την αρχαία Ελλάδα. Τα παιδιά μαθαίνουν ότι ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός αρχίζει από τον 6ο αιώνα και μετά. Τα τελευταία 20 χρόνια, έχει μπει στην εκπαίδευση και ο μυκηναϊκός πολιτισμός, μετά την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β`. Ακόμη, όμως, διδάσκονται όροι όπως "προελληνικός", "πρωτοελληνικός" πολιτισμός. Φρικαλέο λάθος. Υπάρχει μια άρρηκτη συνέχεια, όχι ως εθνική, αλλά ως πολιτισμική συνέχεια. Αν τον πολιτισμό τον ορίσουμε όπως ο Μαρξ και ο Ενγκελς στη "Γερμανική ιδεολογία", ότι αλλαγή πολιτισμού έχουμε όταν έχουμε αλλαγή του τρόπου εκμετάλλευσης των παραγωγικών πηγών, τότε θα διαπιστώσουμε αυτή τη συνέχεια. Αυτό είναι το ελληνικό. Οχι η χλαμύδα, ο μαίανδρος και το αττικό κάλλος».

- Η ίδια αντίληψη υπάρχει και στις πανεπιστημιακές σχολές;

- «Σήμερα οι αρχαιολογικές σχολές, αναλογικά, είναι πιο πίσω από πριν. Αν ζούσε σήμερα ο Κακριδής, θα ήταν ένας προοδευτικός φιλελεύθερος. Στην εποχή του, ήταν επαναστάτης. Σήμερα, οι καθηγητές της Φιλοσοφικής δε λένε κουβέντα για να κοντραριστούν με την εξουσία. Αν τους μεταφέρεις στην εποχή του Κακριδή, θα ήταν και αυτοί επαναστάτες, αλλά σήμερα δεν είναι. Ο Κακριδής έλεγε πως εμείς δε βγάζουμε καθηγητές, αλλά φιλολόγους. Αυτό είναι το σπέρμα της αντίληψης του διαχωρισμού πτυχίου - επαγγέλματος. Σήμερα αυτό επαληθεύεται από το υπουργείο Παιδείας.

«Ο πολιτισμός δεν έχει σύνορα»

- Με αφορμή την πρόσφατη κλοπή αρχαιοελληνικού γλυπτού στο Βρετανικό Μουσείο, ο Ε. Βενιζέλος επανέφερε το θέμα της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα, λέγοντας, παράλληλα, πως η Ελλάδα εστιάζει σε αυτά και όχι στον άλλο αρχαιοελληνικό πλούτο της, που βρίσκεται σε ξένα μουσεία, σαν δείγμα της γενναιοδωρίας της. Πώς σχολιάζετε αυτή την οπτική;

- «Είναι σφάλμα το αίτημα για επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα, με τον "αποκλειστικό" τρόπο που προωθείται και αναδείχνεται ως εθνική διεκδίκηση. Εχει εστιαστεί όλη αυτή η προσπάθεια στο Βρετανικό Μουσείο. Δεν υπάρχει μουσείο της Ευρώπης, που να μην έχει αριστουργήματα της αρχαιότητας. Αυτά που έχουν κατασκευαστεί στην αρχαιότητα ανήκουν στην ανθρωπότητα. Είτε είναι σε ένα μουσείο της Αθήνας, είτε σε ένα μουσείο της Κολομβίας, επιτελούν αυτό για το οποίο έγιναν. Από τη στιγμή που θα πάψει να υφίσταται η κοινωνία που τα κατασκεύασε, όπου κι αν είναι, λειτουργούν. Στην περίπτωση των Μαρμάρων, αυτά θα μεταφερθούν απλώς από εκεί εδώ. Ποιο θα είναι το εθνικό κέρδος που θα προκύψει;».

- Το κέρδος ίσως να βρίσκεται στο επίπεδο του συμβολικού.

- «Μα, ο συμβολισμός δεν έχει εθνικά σύνορα. Αυτά συμβολίζουν έναν πολιτισμό μιας συγκεκριμένης εποχής, είτε είναι εδώ είτε όχι. Αυτός ο συμβολισμός δεν αίρεται ακόμη κι αν βρίσκονταν στο Ακρωτήρι της Καλής Ελπίδας. Μόνο γεωγραφικός συσχετισμός θα προκύψει από το να έρθουν δίπλα στον Παρθενώνα. Ετσι κι αλλιώς, δεν πρόκειται να επανατοποθετηθούν στον Παρθενώνα, αλλά θα πάνε πάλι σε μουσείο».

- Δε θα πρόκειται ούτε για αποκατάσταση μιας αδικίας;

- «Αρα, δικαιώνεται η Ελλάδα στο επίπεδο της πράξης του Ελγίνου, όχι στο επίπεδο του πολιτισμού. Απλά, τιμωρούμε αναδρομικά μια πράξη. Ο πολιτισμός, όμως, έχει δικαιωθεί, γιατί τα αρχαία δεν καταστράφηκαν. Αν η Βουλή των Λόρδων αποφάσιζε να τα καταστρέψει, αυτό είναι άλλο πράγμα. Αλλά ας το πάρουμε κι από την άλλη πλευρά. Γιατί να μην έρθει και η Νίκη της Σαμοθράκης; Η Αφροδίτη της Μήλου, τα περίφημα ανάγλυφα των Φαρσάλων; Οταν πήγα στο Μουσείο της Καρλσρούης, είδα δυο βιτρίνες γεμάτες με ελληνικές προϊστορικές αρχαιότητες. Τελικά, αυτή η ευαισθησία από την πλευρά της πολιτείας είναι εθνικιστική και όχι εθνική. Το έργο του πολιτισμού, της τέχνης, δεν έχει σύνορα».

Πηγή:https://www.rizospastis.gr/story.do?id=729144

Παντελής Μπουκάλας-Αμάν πια με τους «αρχαίους ημών»...

Για σκέτη κακία πρόκειται, η οποία εντούτοις μακροημερεύει, παραδιδόμενη από γενιά σε γενιά σαν σκυτάλη αδικίας, παριστάνοντας τη μετρημένη διάγνωση που βασίζεται στην κοινή υποτίθεται εμπειρία και στον νηφάλιο έλεγχο των πραγμάτων: «Οι αρχαιολόγοι με τις ιδιοτροπίες τους ανακόπτουν μονίμως την πρόοδο του τόπου. Είναι δέκα φορές χειρότεροι από τους λυρικοβουκολικούς οικολόγους, άλλωστε είναι και πολύ παλιότεροι. Είναι οι τρισχειρότεροι. Πάσχουν από κάτι ανάμεσα σε ιδεοληψία και θρησκοληψία. Για τρεις παλιούς τάφους, και μάλιστα άνευ πλουσίων κτερισμάτων, μπορούν να παγώσουν ολόκληρο επενδυτικό πρόγραμμα, πρότζεκτ σε πιο βαρύγδουπο ιδιόλεκτο, και να κρεμάσουν αναπτυξιακά οράματα και παραγωγικά θάματα. Ζουν εκτός τόπου και χρόνου, μέσα σε φυσαλίδες αυτοαναφορικότητας, αυτάρκειας και αυταρέσκειας, χωρίς επαφή με το περιβάλλον. Με τον ρεαλισμό, με την πραγματική ζωή, έχουν τη σχέση του διαβόλου με το λιβάνι, ή του κουνουπιού με το φιδάκι».

Τέτοια κι άλλα πολύ πιο ωμά και ισοπεδωτικά ακούγονται δεκαετίες τώρα, συνιστώντας μια αφόρητη κοινοτοπία. Και μάλιστα σε μια χώρα σαν τη δική μας, που εξακολουθεί να σιτίζεται από τις αρχαιότητες, στο επίπεδο τόσο του συλλογικού φρονήματος («όταν εμείς φτιάχναμε Παρθενώνες...») όσο και –κυρίως– του βαλαντίου, προσωπικού, οικογενειακού και εθνικού. Εντάξει, για αρκετούς ξένους το ελληνικό δέλεαρ συνεχίζουν να το συμπυκνώνουν τα γνωστά S (Sun, Sea, Sand, Sky). Δίχως όμως τα ανεξίτηλα αποτυπώματα της Ιστορίας στο σώμα του τόπου, τον Παρθενώνα, την Ολυμπία, τις Μυκήνες, την Κνωσό, τη Βεργίνα, τον Μυστρά, τα όνειρα των περιπόθητων τουριστικών ρεκόρ θα ήταν απλώς άπιαστα.

Τα «πορίσματα» της σαρωτικής απαξίωσης και της περιφρόνησης για έναν ολόκληρο επιστημονικό κλάδο τα εξαπολύουν πολλοί και διάφοροι, με ποικίλες αφορμές και για λόγους που συχνά δεν έχουν ιδιαίτερη σχέση με όσα λέγονται δημοσίως και υψηλότονα. Η αρχαιολογική εργασία, σε κάθε της πτυχή, συνδέεται στενότατα με την εθνική μας αυτογνωσία. Με την ίδια την αναπαραστατική εικόνα που σχηματίζουμε για το πρώτο πληθυντικό μας πρόσωπο, το περίφημο «εμείς», όσον αφορά την προϊστορία μας, τη σημερινή παρουσία μας και την προβολή μας στο μέλλον. Και μολαταύτα η αρχαιολογία αντιμετωπίζεται σαν αναχρονιστικό ανάχωμα· σαν ένας χώρος εμμονών που τάχα καθυστερεί την εξέλιξή μας.

Τα αναθέματα εναντίον των αρχαιολόγων τα εξαπολύουν πρώτα πρώτα πολιτικοί: οι αυτοθαυμαζόμενοι ως ρεαλιστές, καθώς και όσοι έχουν πελατεία να ικανοποιήσουν στην περιφέρειά τους (εδώ ολόκληρος ναός του Επικούριου Απόλλωνα μετακόμισε στον νομό Μεσσηνίας, επί υπουργίας Πολιτισμού του Αντώνη Σαμαρά, στην τάδε παράγραφο του δείνα άρθρου του χι νόμου θα κολλήσουμε;). Και βέβαια τα εξαπολύουν όσοι εκ των πολιτικών δυσανασχετούν όταν οι αρχαιολόγοι δεν σπεύδουν να συμπράξουν απαξάπαντες στην κατασκευή είτε ανασκαφικών θρύλων (συνήθως μεγαλεξανδρινού περιεχομένου) είτε «ορθών» εθνικών αφηγημάτων. Οταν η αρχαιολογία δεν πελεκάει άγρια την επιστημοσύνη της, ώστε να καταντήσει υποτελής πολιτικών ή πολιτικάντικων σκοπιμοτήτων, κι όταν ανθίσταται βάσει επιχειρημάτων και δεν δίνει την ενυπόγραφη άδειά της να χτιστούν μεγαθήρια δίπλα ή πάνω σε αρχαία, «για να βοηθηθούν ο τουρισμός και η χώρα», τότε γίνεται στόχος χολερικών επικρίσεων: «Για πέντε πέτρες υποσκάπτουν την προκοπή του τόπου». Οι αντίστοιχοι μύδροι για τους περιβαλλοντολόγους γράφουν πάνω τους «για πέντε κορμοράνους» ή «για πέντε καρέτες καρέτες».

Τα βέλη κατά των «αντιαναπτυξιακών και αντιπαραγωγικών» αρχαιολόγων τα εκτοξεύουν επίσης φιλοπρόοδοι εργολάβοι, επενδυτές εντός ή εκτός εισαγωγικών, μικροί ή μεγάλοι γαιοκτήμονες που έχουν κατιτίς το αναπτυξιακόν κατά νουν και βλέπουν εμπόδια στα όνειρά τους. Εκ των δημοσιογράφων, τους αρχαιολόγους, τους «εμμονικούς και κωλυσιεργούς» εννοείται, όχι τους ευπροσάρμοστους και τους ευπειθείς (υπάρχουν και τέτοιοι, πώς αλλιώς, οι φιλοδοξίες δεν είναι αποκλειστικότητα κάποιου κλάδου), τους επικρίνουν με στερεοτυπική δριμύτητα όσοι τάσσουν τον ξερολισμό τους στην υπηρεσία της «γραμμής», όπως την αποφασίζουν άλλοι και τους τη δίνουν έτοιμη, για να της προσθέσουν καλολογικά στοιχεία.

Για τους αρχαιολόγους, για όσους κάνουν τίμια, ελεύθερα και παθιασμένα τη δουλειά τους, δηλαδή για τη συντριπτική πλειονότητα, και όχι για όσους καριερίστες που νοιάζονται πρωτίστως να γράψουν κάποια κεφάλαια «εθνικών αφηγημάτων» φουσκώνοντας, νοθεύοντας ή αποσιωπώντας στοιχεία, ένα κομμάτι ύφασμα ή πέντε σπόροι είναι ευρήματα εξίσου σπουδαία και χρήσιμα με ένα όμορφο άγαλμα που θα δώσει στον κύριο υπουργό μια ωραία ευκαιρία να καλέσει τα κανάλια σε έκτακτη συνέντευξη. Για να βγάλουν τα συμπεράσματά τους, ή για να κάνουν τις προτάσεις τους όταν κάποια αρχαία υποτίθεται ότι βραχυκυκλώνουν την πρόοδο και την ανάπτυξη, θέλουν τον χρόνο τους. Για να ερευνήσουν, να μελετήσουν, να κρίνουν και να συγκρίνουν.

Η ίδια η συνέπεια στις αρχές της δουλειάς τους, όμως, τους εκθέτει στις λοιδορίες των κατεπειγομένων, που διαθέτουν ρωμαλέα «πολιτική βούληση», αδιάφορη για επιστημονικές λεπτομέρειες και λοιπά χρονοβόρα. Αυτό συμβαίνει και τώρα με τη μικρή «βυζαντινή Πομπηία», όπως με μάλλον αχρείαστη υπερβολή αποκαλούνται τα ευρήματα του σταθμού «Βενιζέλου», στο ταλαιπωρημένο μετρό της Θεσσαλονίκης. Με πρόταση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, τη σύμφωνη γνώμη σχεδόν όλων των φορέων της πόλης και χωρίς αντιδράσεις από την ανάδοχο εταιρεία, είχε επιλεγεί να μείνει στη θέση του το μνημειακό σύνολο, τα 84 μέτρα της πρωτοβυζαντινής Εγνατίας, σαν ανοιχτό μουσείο μύησης στα Πρώιμα Βυζαντινά χρόνια, που θα το ζήλευε και η Κωνσταντινούπολη. Δεν είναι άραγε ένα σχολείο μνήμης και ομορφιάς τα εκθέματα που στεγάζει ο σταθμός του μετρό στο Μοναστηράκι, μαζί με ένα τμήμα της κοίτης του Ηριδανού;

Μολαταύτα, στην πρόσφατη επίσημη ομιλία του στη Διεθνή Εκθεση Θεσσαλονίκης ο πρωθυπουργός αιφνιδίασε τους πάντες, αποκηρύσσοντας τη διατήρηση κατά χώραν και ανακοινώνοντας την επιστροφή στην απορριφθείσα μέθοδο της απόσπασης και επανατοποθέτησης, η οποία και σε χρόνο θα κοστίσει και σε χρήμα.

Και επιπλέον θα εκθέσει σε σοβαρούς κινδύνους τις αρχαιότητες. Τόσο εύκολο είναι άραγε να διαλυθεί όχι ένα μνημείο, αλλά ένα τοπίο ολόκληρο, να μετακινηθεί και έπειτα να μεταφερθεί και πάλι στον τόπο όπου βρέθηκε, και όχι απλώς να επανατοποθετηθεί αλλά στην ουσία να ανακατασκευαστεί; Πόσο το σκέφτηκε ο κ. Κυριάκος Μητσοτάκης πριν καταλήξει στη λύση αυτή, άγνωστο. Γνωστό είναι ότι δεν συσκέφτηκε με κανέναν από τους εμπλεκομένους. Οι υφιστάμενοί του πάντως τον χειροκρότησαν ενθουσιωδώς. Λογικό. Οι κάμερες γράφουν, οι κομματάρχες και οι οπαδοί ελέγχουν. Αλλωστε, με τον ίδιο αυθόρμητο ενθουσιασμό θα τον χειροκροτούσαν κι αν έλεγε τα ακριβώς αντίθετα. Ετσι συνηθίζεται.

Πηγή: https://www.kathimerini.gr/1042329/opinion/epikairothta/politikh/aman-pia-me-toys-arxaioys-hmwn?fbclid=IwAR3GhCd4etg-PdaXC4vybXLfs5XGhbLLRFj4sFMuLK5cPqQgaKVDuUoTfpc