Αντώνης Σουρούνης –Παιδιά των αιώνων παιδιά

 

Ακόμα δεν έχω καταλάβει καλά καλά τι είναι αυτό το ίντερνετ. Μια φίλη μου έχει τα μισά χρόνια από μένα, κι όσο να ‘ναι γνωρίζει το θέμα καλύτερα, μου λέει πως το ίντερνετ είναι το κουτί που σου δίνει πληροφορίες.

            Άρα και το περίπτερο της Ομόνοιας είναι ίντερνετ.

            Μου ρίχνει ένα βλέμμα χωρίς να απαντήσει. Αμφιβάλλω αν το ίδιο το ίντερνετ είναι ικανό να σε κοιτάξει έτσι, όταν δεν μπορεί να σου απαντήσει σε μια τόσο απλή ερώτηση. Ακόμα κι αν σε θεωρήσει ηλίθιο.

            Γιατί όχι; Συνεχίζω περίεργος. Πόσο μεγάλο πρέπει να ‘ναι το κουτί για να το λέμε ίντερνετ; Και τι είδους πληροφορία πρέπει να σου δίνει, πέρα απ’ αυτές που σου δίνει ο περιπτεράς από την τρύπα του;

            Ό,τι πληροφορία θες, εξηγεί η φίλη μου, μπαίνεις μέσα κι επικοινωνείς με όλο τον κόσμο. Ως και τη γυναίκα που θέλεις βρίσκεις.

            Εντάξει, και στο περίπτερο αν μπω και ξεφυλλίσω τα περιοδικά, θα βρω τη γυναίκα που θέλω. Εξάλλου, ειδικά για την περίπτωση αυτή, δεν έχω ανάγκη ούτε το ένα κουτί ούτε το άλλο. Τις γυναίκες που θέλω τις βρίσκω την κατάλληλη στιγμή μπροστά μου. Για παράδειγμα, τη γυναίκα μου τη βρήκα σε μια ταβέρνα στη Νάξο, ενώ περίμενα τον μαγαζάτορα να μου φέρει αυτά που παρήγγειλα. Γυναίκα δεν είχα παραγγείλει, ωστόσο τον είδα να μου τη φέρνει σαν ευτυχισμένος πατέρας που συνοδεύει την κόρη του νυφούλα στην εκκλησία.

            Να καθίσει το κορίτσι εδώ που έχει άδειες καρέκλες;

            Παρόλο που εκείνη είχε ξεκινήσει από τη μακρινή Κοπεγχάγη κι εγώ από τη Θεσσαλονίκη, ήμασταν και οι δύο συνεπείς στο ραντεβού μας.

            «Μόνο να δώσουμε στα αντικείμενα την ικανότητα να σκέφτονται, μόνο τότε θα είμαστε πραγματικά ελεύθεροι και δημιουργικοί». Τα παραπάνω τα λέει ένα σαΐνι στα κόλπα αυτά, ο Νικόλας Νεγρεπόντης, Έλληνας στη Μασαχουσέτη, ο οποίος συγκέντρωσε τριακόσιους πενήντα νεαρούς επιστήμονες και όπως μας πληροφορεί το ρεπορτάζ, «δουλεύουν πάνω σε προγράμματα που ανιχνεύουν τις σχέσεις επικοινωνίας ανάμεσα στον άνθρωπο και στις μηχανές». Ο τύπος είναι πενήντα τριών χρόνων, όσο κι εγώ δηλαδή. Μπορεί να έχουμε άλλες ομοιότητες, να γεννηθήκαμε δηλαδή κάτω από το ίδιο ζώδιο ή δεν ξέρω κι εγώ τι άλλο. Τα ‘χουν αυτά οι Δίδυμοι, είτε για αδέλφια πρόκειται είτε για αστερισμούς. Σκοπός του είναι να κάνει τις μηχανές να σκέφτονται, σκοπός δικός μου να κάνω τους ανθρώπους να σκέφτονται. Και προπαντός να χαίρονται. Για να κάνεις όμως μια μηχανή να σκέφτεται, πρέπει πρώτα να σκεφτείς εσύ ο ίδιος και να χαρίσεις αυτή τη σκέψη στο μηχάνημα. Τότε μπορείς να το βαφτίσεις και «έξυπνη μηχανή» ή «διαβολομηχάνημα», ανάλογα με τη γνώμη που έχεις εσύ για τον εαυτό σου. Το μυαλό του ανθρώπου είναι και κομπιούτερ και τρανζίστορ και πενικιλίνη, και όποτε θέλει παρουσιάζει κάτι απ’ αυτά στην επιφάνεια. Προς τι λοιπόν η απορία;

«Τον εικοστό πρώτο αιώνα θα κυριαρχήσει η εικονική πραγματικότητα», λέει ο Νεγρεπόντης, και τον πιστεύω. Κι εγώ, αν κοπροσκυλιάζω είκοσι μερόνυχτα στους δρόμους, θέλω το εικοστό πρώτο μερόνυχτο να την αράξω σπίτι μου και να δω εικόνες στην τηλεόραση. Τι γίνεται όμως με τον εικοστό δεύτερο αιώνα; Τον εικοστό τρίτο; Γιατί ο άνθρωπος δεν έχει μόνο μυαλό, έχει και καρδιά. Κι αυτή χτυπάει συνέχεια. Κάποτε μάλιστα βροντοχτυπάει. Κι άμα κάνεις πως δεν την ακούς, τότε σκάει μέσα σου σαν χειροβομβίδα και σε διαλύει. Το μυαλό σού κάνει τα χατίρια όπως ένας πιστός δούλος, της καρδιάς όμως εσύ πρέπει να της κάνεις τα χατίρια. Και τότε σε ανταμείβει. Γίνεται δορυφορική κεραία και συλλαμβάνει όλα όσα περνούν από μέσα της φέρνοντάς τα μπροστά σου. Περπατάς στον δρόμο σκεπτόμενος τι γίνεται ένας φίλος σου και ξαφνικά τον βλέπεις μπροστά σου να σου χαμογελά. Πηγαίνεις στην κουζίνα να πάρεις ένα ποτήρι νερό με τη σκέψη σου σε μια αγαπημένη γυναίκα και ξαφνικά χτυπάει το τηλέφωνο κι ακούς τη φωνής της.

            Δεν είσαι παιδί του εικοστού πρώτου αιώνα, μου λέει η νεαρή μου φίλη.

            Όχι, δεν είμαι. Είμαι όμως του εικοστού δευτέρου. Μπορεί και του εικοστού τρίτου.

Μισόν αιώνα άνθρωπος, Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη, 1996).  

Γιάννης Παντελάκης -Η κυριαρχία της ασημαντότητας και τα διαλυμένα μας μυαλά

 ΕΝΑΣ ΤΑΞΙΤΖΗΣ ΚΕΡΝΑΕΙ τους επιβάτες του μελομακάρονα, τρία ζώδια που θα περάσουν ξεχωριστά Χριστούγεννα, έξι διάσημες γυναίκες χώρισαν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης τους, μπορείτε να φορέσετε τζιν στις γιορτές, η Μενεγάκη με τζιν και sneekers: αυτές είναι λίγες από τις πολλές πληροφορίες που διάβασε σε ελάχιστες ώρες ένας μέσος χρήστης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στη χώρα μια τυχαία ημέρα του 2024.

Μερικές σχετικά «ήπιου» χαρακτήρα, αλλά εντελώς αδιάφορες πληροφορίες, χωρίς καμιά αξία, πόσο μάλλον χρησιμότητα. Όποιος τρόπος αξιολόγησης κι αν χρησιμοποιηθεί, τέτοιες πληροφορίες δεν έχουν να προσθέσουν απολύτως τίποτα σε όποιον τις διάβασε, τίποτα θετικό. Όμως από τέτοιου και πιο ακραίου χαρακτήρα αναφορές/πληροφορίες είναι γεμάτο το διαδίκτυο, ιδιαίτερα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πρόκειται για την κυριαρχία της ασημαντότητας.

Έρευνες δείχνουν ότι στη χώρα μας οι χρήστες των ΜΚΔ υπολογίζονται στα 7,4 εκατομμύρια και ότι οι Έλληνες αφιερώνουν καθημερινά έξι ώρες στο διαδίκτυο (Pricefox, LiFO, 18.8.2022). Αυτονόητα, πολλοί από τους χρήστες αυτούς δέχθηκαν εκατοντάδες ανάλογες άχρηστες πληροφορίες (και) τη χρονιά που φεύγει. Το γεγονός ότι η ασημαντότητα έχει καθιερωθεί σε βαθμό που θεωρείται περίπου ως κάτι αυτονόητο δεν σημαίνει απαραίτητα ότι είναι μια ανώδυνη υπόθεση, το αντίθετο.

Υπάρχουν δύο σημαντικές παρενέργειες που προκαλούν οι άχρηστες πληροφορίες τις οποίες δεχόμαστε κάθε μέρα σε υπερβολικό βαθμό από τα ΜΚΔ. Η πρώτη είναι ότι οι άχρηστες, αδιάφορες και χαμηλής αξίας πληροφορίες αναμειγνύονται με τις σημαντικές, τις γενικότερου ενδιαφέροντος, οι οποίες συχνά επηρεάζουν τις ζωές μας.

Η μείξη αυτή προκαλεί στους αποδέκτες τους σύγχυση, επαναξιολόγηση των σημαντικών, αμφισβήτηση του κώδικα αξιών. Συχνά μια άχρηστη πληροφορία μεταφέρεται από τους χρήστες των ΜΚΔ ως ίδια ή και περισσότερο σημαντική από μια χρήσιμη. Το ποιος είναι ο σύντροφος μιας τηλεπαρουσιάστριας προβάλλεται με περίπου ισοδύναμo τρόπο με αυτόν με τον οποίο θα προβληθεί μια κυβερνητική απόφαση ευρύτερης σημασίας.

Η δεύτερη παρενέργεια έχει διεθνή ονομασία, λέγεται «brainrot» (ή brain-rot) και μεταφράζεται περίπου ως «σήψη εγκεφάλου». Περιγράφει την υπερβολική κατανάλωση (κυρίως μέσα από τα ΜΚΔ) στο διαδίκτυο, και για μεγάλο διάστημα, συνήθως ασήμαντου και χωρίς ουσία υλικού με αποτέλεσμα την επιδείνωση της ψυχικής και πνευματικής μας υγείας.

Το Oxford University Press την όρισε ως τη λέξη της χρονιάς που φεύγει, και όχι άδικα. Ακαδημαϊκές έρευνες (Harvard, Oxford, Kings College κ.ά.) δείχνουν ότι η μεγάλης διάρκειας χρήση του διαδικτύου προς αναζήτηση ασήμαντων πληροφοριών συρρικνώνει τη φαιά ουσία, μειώνει το εύρος προσοχής, αποδυναμώνει τη μνήμη και παραμορφώνει τις γνωστικές μας διαδικασίες («Guardian», 9.12.2024). Οι επιστήμονες έχουν πει πολλά γι’ αυτό το φαινόμενο που συχνά καθορίζει συμπεριφορές και οδηγεί αντιδράσεις. Δημιουργείται «μια κατάσταση ψυχικής ομίχλης και γνωστικής έκπτωσης» (Newport Institute).

Το ερώτημα που συνήθως απασχολεί τους δημοσιογράφους στο τέλος της χρονιάς έχει απολογιστικό χαρακτήρα: ποια γεγονότα μάς καθόρισαν ή τουλάχιστον επηρέασαν σε συλλογικό επίπεδο το 2024. Η αλήθεια είναι πως δεν ήταν μόνο αυτά, που είναι λίγο-πολύ γνωστά. Για πολλούς υπήρξαν πολύ περισσότερα, που όμως έκρυψαν τα ΜΜΕ. Υπάρχουν μερικά πρόχειρα ενδεικτικά παραδείγματα αυτών των επιπλέον «ειδήσεων» που διακινήθηκαν μέσα στη χρονιά που φεύγει.

Διαβάσαμε ότι ο Νόαμ Τσόμσκι, ένας από τους μεγαλύτερους διανοητές της εποχής, πέθανε· τα παιδιά που εμβολιάστηκαν για τον Covid έχουν πολλές πιθανότητες να πάθουν καρκίνο, περισσότερες απ’ όσες είχαν πριν εμβολιαστούν· ο Γάλλος Πρόεδρος Μακρόν είναι ομοφυλόφιλος και η σύζυγός του τρανς· την ώρα που οι συμπατριώτες του σκοτώνονται στα μέτωπα του πολέμου ο Ουκρανός Πρόεδρος Ζελένσκι αγόραζε ένα καζίνο στην Κύπρο και η σύζυγός του ένα πανάκριβο ακίνητο αξίας 4,5 εκατ. ευρώ στο Παρίσι· μια ανεμογεννήτρια εξερράγη στην Εύβοια, επιβεβαιώνοντας φόβους για τις ανεμογεννήτριες· η ελληνική φρεγάτα «Ψαρά» του Πολεμικού Ναυτικού χτυπήθηκε από ρωσικά πυρά στην Ερυθρά Θάλασσα· η κρατική τηλεόραση της Τουρκίας διέκοψε τη μετάδοση της τελετής έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων όταν παρέλασε η ελληνική αποστολή.

Πρόκειται για λίγα μόνο από τα εκατοντάδες fake news που διακινήθηκαν (και) στη χώρα μας το 2024 κυρίως από τα ΜΚΔ αλλά και κάποια μέσα ενημέρωσης. Ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων τα πίστεψε και τα υιοθέτησε ως πραγματικά. Έτσι ενισχύθηκαν φόβοι, ανασφάλειες και ανησυχίες, ενώ διαμορφώθηκαν συνειδήσεις, κοινωνικές αλλά και πολιτικές συμπεριφορές. Στη χώρα μας οι έξι στους δέκα έχουν πέσει θύμα fake news, ενώ πολλοί από όσους διάβασαν ψεύτικες ειδήσεις δεν διάβασαν ποτέ και τη διάψευσή τους, με αποτέλεσμα να παραμείνουν με τις αρχικές εντυπώσεις. Τα fake news αφήνουν έντονα τα ίχνη τους.

Ο συνδυασμός fake news και brainrot δημιουργεί ένα εκρηκτικό μείγμα που ουσιαστικά διαλύει τα μυαλά μας. Εισπράττουμε γεγονότα τα οποία συνέβησαν και εθιζόμαστε στα ασήμαντα, έτσι δημιουργείται ένα αξιακό σύστημα ιεράρχησης το οποίο καθορίζει και διαμορφώνει συμπεριφορές που ξεκινούν από την καθημερινότητα και φτάνουν ως την πολιτική μας στάση. Η ευχή μας είναι να περιοριστούν τη νέα χρονιά.

Lifo.gr

26.12.2024

Ουμπέρτο Έκο – Η απώλεια της ιδιωτικότητας

 Το πρώτο πράγμα που τέθηκε σε κρίση από την παγκοσμιοποίηση των επικοινωνιών μέσω του Ίντερνετ, είναι η έννοια των συνόρων. Η έννοια των συνόρων είναι αρχαία όσο και το ανθρώπινο είδος, ή μάλλον, όσο όλα τα ζωικά είδη.

Η ηθολογία μας διδάσκει ότι κάθε ζώο αναγνωρίζει γύρω από το ίδιο και τα όμοιά του μια σφαίρα σεβασμού, μια περιοχή μέσα στην οποία αισθάνεται ασφαλές και θεωρεί αντίπαλο όποιον διασχίσει αυτό το όριο. Η πολιτισμική ανθρωπολογία μας έδειξε ότι αυτή η προστατευτική σφαίρα ποικίλλει ανάλογα με τους πολιτισμούς, και για ορισμένους λαούς μια εγγύτητα του συνομιλητή που άλλοι λαοί θεωρούν έκφραση εμπιστοσύνη, θεωρείται εισβολή και επιθετικότητα.

Σε ανθρώπινο επίπεδο, αυτή η ζώνη προστασίας εκτείνεται από το άτομο στην κοινότητα. Τα όρια -των πόλεων, της  περιοχής, του βασιλείου- θεωρούνταν ανέκαθεν μια συλλογική διεύρυνση των ατομικών σφαιρών προστασίας Ας αναλογιστούμε πόσο ο λατινικός τρόπος σκέψης επέμενε στην έννοια των συνόρων, σε σημείο μάλιστα ώστε να βασίσει τον μύθο της ίδρυσης του σε μια τέτοια παραβίαση της  περιοχής: ο Ρωμύλος χαράζει κάποια όρια και σκοτώνει τον αδερφό του, επειδή δεν τα σεβάστηκε.

Ο Ιούλιος Καίσαρ, διασχίζοντας τον Ρουβίκωνα, αντιμετωπίζει την ίδια αγωνία που ίσως  ένιωσε ο Ρώμος πριν καταπατήσει το όριο που είχε χαράξει ο αδερφός του. Ξέρει ότι διασχίζοντας εκείνο το ποτάμι, εισβάλλει ένοπλα σε ρωμαϊκή περιοχή. Το αν μετά θα κατευθυνθεί προς το Ρίμινι, όπως κάνει στην αρχή ή θα βαδίσει προς τη Ρώμη, είναι άσχετο: η ιεροσυλία διαπράττεται τη στιγμή που διασχίζει τα σύνορα και είναι αμετάκλητη. Ο κύβος ερρίφθη.

Οι Έλληνες ήξεραν τα όρια της πόλεως και αυτά τα όρια χαράσσονταν από τη χρήση της  ίδιας γλώσσας – ή των διάφορων διαλέκτων της. Οι βάρβαροι άρχιζαν εκεί όπου δεν μιλιούνταν πια τα ελληνικά.

Μερικές φορές, η έννοια των (πολιτικών) συνόρων ήταν τόσο επίμονη ώστε να προκαλεί την ανέγερση ενός τείχους μέσα στην ίδια πόλη, προκειμένου να καθοριστεί ποιος ήταν από δω και ποιος από κει. Και, τουλάχιστον για τους Ανατολικογερμανούς, το να περάσουν τα σύνορα τους εξέθετε στην ίδια τιμωρία που βρήκε και ο μυθικός Ρώμος. Το παράδειγμα του Ανατολικού Βερολίνου μάς λέει στην ουσία κάτι που στην πραγματικότητα αφορά κάθε σύνορο. Το σύνορο όχι μόνο προστατεύει την κοινότητα από μια επίθεση ξένων, αλλά και από το βλέμμα τους. Τα τείχη και το γλωσσικό φράγμα μπορούν να χρησιμεύσουν σε ένα δεσποτικό καθεστώς για να κρατήσει τους υπηκόους του σε άγνοια γύρω απ’ τα όσα συμβαίνουν αλλού, αλλά εν γένει εγγυώνται στους πολίτες ότι οι πιθανοί εισβολείς δεν έχουν πληροφορίες για τα ήθη, για τα πλούτη, για τις εφευρέσεις, για τα συστήματα καλλιέργειάς τους. Το μεγάλο σινικό τείχος δεν προστάτευε μόνο τους υπηκόους του Βασιλείου του Ουρανού από τις εισβολές, αλλά διασφάλιζε και το μυστικό της παραγωγής του μεταξιού.

Αντίστροφα, οι υπήκοοι ανέκαθεν πλήρωναν αυτή την κοινωνική μυστικοπάθεια αποδεχόμενοι την απώλεια της ιδιωτικής τους μυστικοπάθειας. Διαφόρου τύπου ανακρίσεις, κοσμικές ή Θρησκευτικές, είχαν δικαίωμα να παρακολουθούν τη συμπεριφορά και συχνά μάλιστα τις σκέψεις των υπηκόων, και ας μην μιλήσουμε για τους τελωνειακούς και φορολογικούς νόμους μέσω των οποίων θεωρούνταν πάντα σωστό ο ιδιωτικός πλούτος των πολιτών να είναι γνωστός στο κράτος.

Με το Ίντερνετ η ίδια η έννοια του εθνικού κράτους μπαίνει σιγά σιγά σε κρίση. Το Ίντερνετ δεν είναι απλώς το μέσον που επιτρέπει να δημιουργηθούν διεθνείς και πολύγλωσσες chat lines. Σήμερα, μια πόλη της Πομερανίας μπορεί να αδελφοποιηθεί με ένα κέντρο της Εστρεμαδούρα, βρίσκοντας on line κοινά ενδιαφέροντα και εμπορικές συναλλαγές πέρα από τις εθνικές οδούς που ακόμα διασχίζουν σύνορα. Σήμερα, μέσα στα ακατάπαυστα κύματα των μεταναστών, είναι όλο και πιο εύκολο για μια μουσουλμανική κοινότητα της Ρώμης να συνδεθεί με μια μουσουλμανική κοινότητα του Βερολίνου.

Ωστόσο, αυτή η πτώση των συνόρων προκάλεσε δύο αντίθετα φαινόμενα. Από τη μια, δεν υπάρχει πια εθνική κοινότητα που να μπορεί να εμποδίσει τους πολίτες της να γνωρίσουν αυτό που συμβαίνει σε άλλες χώρες και σύντομα θα είναι αδύνατο να εμποδίσεις τον πολίτη οποιοσδήποτε δικτατορίας να μαθαίνει σε πραγματικό χρόνο αυτό που συμβαίνει αλλού. Από την άλλη, η αυστηρή παρακολούθηση που ασκούν τα κράτη στις δραστηριότητες των πολιτών πέρασε σε άλλα κέντρα εξουσίας που είναι τεχνολογικά σε θέση (αν και όχι πάντα νόμιμα) να γνωρίζουν σε ποιον γράψαμε, τι αγοράσαμε, ποια ταξίδια κάναμε, ποιες είναι οι εγκυκλοπαιδικές παραξενιές μας και ακόμα και οι σεξουαλικές προτιμήσεις μας.

Ακόμα και ο δύστυχος παιδεραστής του παλιού καιρού που προσπαθούσε, μες στον κλειστό κύκλο του χωριού του, να κρατήσει κρυφό το νοσηρό πάθος του, σήμερα ενθαρρύνεται να γίνει ακόμα και επιδειξίας, εκθέτοντας επικίνδυνα on line το επαίσχυντο μυστικό του. Το μεγάλο πρόβλημα του πολίτη που διαφυλάττει ζηλότυπα την ιδιωτική ζωή του, δεν είναι το να προφυλαχτεί από τους hackers, που δεν είναι περισσότεροι ή πιο επικίνδυνοι από τους παλιούς ληστές των δρόμων που λήστευαν κάποτε τους εμπόρους, αλλά από τα cookies και απ’ όλα τ’ άλλα τεχνολογικά θαύματα που επιτρέπουν τη συλλογή πληροφοριών για το άτομό μας.

Μια πρόσφατη τηλεοπτική εκπομπή πείθει το παγκόσμιο κοινό ότι η κατάσταση του Μεγάλου Αδελφού έγκειται στο ν’ αποφασίσουν (με μια ελεύθερη, αν και αξιοθρήνητη, πράξη βούλησης) ορισμένα άτομα να αφήσουν τα ευτυχισμένα να κατασκοπεύουν πλήθη να τους παρακολουθούν. Αλλ’ αυτός δεν είναι ο Μεγάλος Αδελφός για τον οποίο μιλούσε ο Όργουελ. Ο Μεγάλος Αδελφός του Όργουελ μπαίνει σε λειτουργία από μια στενή νομενκλατούρα που κατασκοπεύει κάθε ατομική πράξη κάθε μέλους του πλήθους, ενάντια στις επιθυμίες όλων. Ο Μεγάλος Αδελφός του Όργουελ δεν είναι η τηλεόραση, όπου εκατομμύρια ηδονοβλεψίες κοιτάζουν ένα μόνο επιδειξία. Είναι το Πανόπτικον του Μπένθαμ, όπου πλήθος φρουροί παρατηρούν, απαρατήρητοι και αόρατοι, έναν και μόνο καταδικασμένο.

Αλλ’ αν στο μυθιστόρημα του Όργουελ ο Μεγάλος Αδελφός ήταν μια αλληγορία για τον Πατερούλη Στάλιν, σήμερα ο Μεγάλος Αδελφός που μας παρατηρεί δεν έχει πρόσωπο και δεν είναι ένας, είναι το σύνολο της παγκόσμιας οικονομίας. Όπως και η Εξουσία του Φουκό, δεν είναι μια αναγνωρίσιμη οντότητα, αλλά είναι το σύνολο μιας σειράς κέντρων που δέχονται το παιχνίδι και αλληλοϋποστηρίζονται, σε σημείο ώστε, όποιος κατασκοπεύει από ένα κέντρο εξουσίας τους άλλους να ψωνίζουν σ’ ένα σούπερ μάρκετ, θα κατασκοπευτεί με τη σειρά του όταν θα πληρώνει το ξενοδοχείο με την πιστωτική του κάρτα. Όταν η Εξουσία δεν έχει πια πρόσωπο, γίνεται ανίκητη. Ή τουλάχιστον, είναι δύσκολο να την ελέγξεις.

***

Umberto Eco – Με το βήμα του κάβουρα – Θερμοί πόλεμοι και λαϊκισμός των ΜΜΕ . Μετάφραση: Έφη Καλλιφατίδη .Ελληνικά Γράμματα, 2006

Αντικλείδι , https://antikleidi.com