Νικόλαος Κάλας - [άτιτλο]

Ελευθερία! Εγερτήριο αγγελίας
με φτερό τον ήχο και μάτι την εικόνα
πολιορκείται η ελευθερία!
Λευτεριά! παραστατική γραφή στους τοίχους,
προέκταση χεριού ή σφραγίδα μηχανής
του νου μορφή. Η λέξη δεν αρκεί.
Αόρατος λόγος εμφανίζεται στον στίχο, στην ιστορία,
μάγος ο φορέας του, μαχητής κι ο φορέας των λαβάρων του,
το τρισυπόστατο ποίηση λευτεριά κι αγάπη
αναγνωρίζεται από την όψη του λόγου.
Με τόλμη – της δικής μας θέλησης το μέλλον.

Πηγή: Νικόλαος Κάλας, Οδός Νικήτα Ράντου, Ίκαρος, Αθήνα 2007 (τρίτη έκδοση), σ. 111.

Sandor Petőfi - Στην Ελευθερία

Κοίτα μας στα μάτια ελευθερία

Σε ποθούσαμε τόσο μες’ την αδικία

Σαν πλανόβιο φάντασμα της νύχτας

Σε αναζητούσε ανά τη γη η ψυχή μας

Σε ψάχναμε σε ουρανό και γη

Σαν θεότητα μοναδική

Εσύ είσαι αιώνια, οι άλλες μόνο ινδάλματα

Που σωριάζονται τα χαράματα

Κι όμως ήσουν αιώνες εξορία

Κρυβόσουν όπως οι φονιάδες μες’ τη νύχτα

Το ιερό σου όνομα ήταν σταυρωμένο

Ο ερχομός σου στους δήμιους σου προδομένο

Άφησες την κρυψώνα σου επιτέλους

Κοίτα τους νεκροθάφτες σου στον τάφο σου πεσμένους

Επέστρεψες στο λαό σου θριαμβευτικά

Για να κάτσεις στο θρόνο του βασιλιά

Είσαι η νόμιμη βασίλισσά μας

Στεκόμαστε στο θρόνο σου προσκυνώντας

Γύρω σου εκατομμύρια πυρσοί

Η φλόγα σου στις καρδιές ακτινοβολεί

Κοίταξε μας αδάμαστη ελευθερία!

Ρίξε μας ένα βλέμμα γεμάτο ελπίδα!

Ώστε η δύναμή μας που φθίνει μες’ τη μέθη

Να γιγαντωθεί από της ματιάς σου τη θέρμη

Αλλά, ελευθερία γιατί είσαι τόσο χλομή;

Η ανάμνηση των βασάνων σου σε ταλαιπωρεί;

Ή δεν κάναμε όσα έπρεπε ακόμα;

Φοβάσαι το μέλλον, μη σύρει το στέμμα σου στο χώμα;

Μη φοβάσαι, θα σταθούμε πλάι σου, αρκεί μια λέξη

Σήκωσε τη σημαία σου ψιλά να φέξει

Χιλιάδες και χιλιάδες θα σ’ ακολουθήσουν

Έτοιμοι να πεθάνουν ή να νικήσουν

Κι αν πεθάνουμε όλοι μέχρι τον τελευταίο

Τη νύχτα θα βγούμε από τον τάφο μας το σημαδεμένο

Και τα φαντάσματά μας θα πολιορκούν

Τους εχθρούς μας όπου κι αν σταθούν.

1848

Πηγή: κείμενο του Γιώργου Βαβίτσα, μέλους της μεταφραστικής ομάδας του Συλλόγου μας για τον Ούγγρο ποιητή Σάντορ Πέτοφι. https://studofsoc.gr/2022/10/28/santor-petofi-petofi-sandor-xypnise-thalassa/

Μαίρη Τρανάκα - Η λευτεριά

Η λευτεριά είναι ζωή.
Και είναι η ψυχή του λεύτερου αδέσμευτη
και είναι το πνεύμα του καθάριο και λυτό.
Και είναι σε θέση να
συγκρατεί τον εαυτό του
και όχι να σκύβει δουλικά
στους μισητούς δεσπότες το κεφάλι.

Τη λευτεριά ο άνθρωπος
τη φέρνει μέσα του .
Δε μπαίνει το πνεύμα στη φυλακή.
Δε σαπίζουν οι ιδέες στα σίδερα.
Δεν πιάνεται ο αετός στην αιχμαλωσία,
είναι πάντα λεύτερος,
έτσι γεννιέται κι έτσι πεθαίνει.

Περί Ελευθερίας

Ένας λαός έτοιμος να θυσιάσει λίγη ελευθερία για λίγη ασφάλεια δεν αξίζει ούτε τη μία ούτε την άλλη. Και καταλήγει να τις χάσει και τις δύο.

Βενιαμίν Φραγκλίνος

Η τυραννία οργανώνεται καλύτερα απ' ό,τι η ελευθερία.

Σαρλ Πεγκί.

«Η φιλοσοφία είναι ένα κεντρικό στοιχείο μέσα στο ελληνοδυτικό πρόταγμα της ατομικής και κοινωνικής αυτονομίας. Το τέλος της φιλοσοφίας θα σήμαινε, ούτε λιγότερο, ούτε περισσότερο, το τέλος της ελευθερίας. Η ελευθερία δεν απειλείται μόνο από τα καθεστώτα τα ολοκληρωτικά ή τα αυταρχικά, αλλά με πιο ύπουλο και ίσως πιο επικίνδυνο τρόπο, από την εξαφάνιση της κριτικής, της σύγκρουσης, την εξάπλωση της  αμνησίας και της ασημαντότητας και την αυξανόμενη ανικανότητα αμφισβήτησης του παρόντος και των θεσμών που υπάρχουν … Σ’αυτήν την αμφισβήτηση, που αρχίζει εδώ και 2.500 χρόνια, η φιλοσοφία έπαιξε έναν κεντρικό ρόλο, έστω κι αν ο ρόλος αυτός ήταν έμμεσος…» 

Κορνήλιος. Καστοριάδης, «Το τέλος της φιλοσοφίας;» στο  Οι ομιλίες στην Ελλάδα, Αθήνα 1990, σσ. 11-12.

Επί το μέγα ερείπιον

η Ελευθερία ολόρθη

προσφέρει δύο στεφάνους•

έν' από γήινα φύλλα

                           κ άλλον απ' άστρα.

Ανδρέας Κάλβος    (Τα Λυρικά, Ωδή δευτέρα)

Ο άνθρωπος έχει γεννηθεί για να ποθεί την ελευθερία μέσα σ’ έναν κόσμο που δεν την ανέχεται,

Άγγελος Τερζάκης

Γιάννης Ρίτσος - Ελευθερία

Θα ξαναπείς την ίδια λέξη

γυμνή

αυτήν

που γι’ αυτήν έζησες

και πέθανες

που γι’ αυτήν αναστήθηκες

(πόσες φορές;)

την ίδια.

Έτσι όλη νύχτα

όλες τις νύχτες

κάτω απ’ τις πέτρες

συλλαβή-συλλαβή

σαν τη βρύση που στάζει

στον ύπνο τού διψασμένου

στάλα-στάλα

ξανά και ξανά

κάτω απ’ τις πέτρες

όλες τις νύχτες

μετρημένη στα δάχτυλα

απλά

όπως λες σ’ αγαπώ

έτσι απλά

ανασαίνοντας

μπροστά στο παράθυρο

ε-λευ-θε-ρί-α.

Κάτοψη, 1971

Γ. Ρίτσος, Ποιήματα, τ. Δ΄, Κέδρος

Miguel Hernández -Για την ελευθερία

Για την ελευθερία αιμορραγώ, αγωνίζομαι, επιζώ.
Για την ελευθερία, τα μάτια και τα χέρια μου,
σαν ένα δέντρο σάρκινο, γενναιόδωρο και δέσμιο,
δίνω στους χειρούργους.


Για την ελευθερία πιότερες νιώθω καρδιές
από άμμους στο στήθος μου: οι φλέβες μου γεννούν αφρούς
και μπαίνω στα νοσοκομεία, και μπαίνω στα μπαμπάκια
όπως στους κρίνους.


Για την ελευθερία με πυροβολισμούς απομακρύνομαι
απ’ αυτούς που ρίξαν τ’ άγαλμά της στη λάσπη.
Και με χτυπήματα απομακρύνομαι απ’ τα πόδια μου, απ’ τα μπράτσα μου,
απ’ το σπίτι μου, από τα πάντα.


Γιατί όταν η μέρα χαράξει στα άδεια λεκανοπέδια
εκείνη θα τοποθετήσει δυο λίθους μελλοντικής ματιάς
και νέα μπράτσα και νέα πόδια θα κάνει να μεγαλώσουν
στην υλοτομημένη σάρκα.


Με φτερά σφρίγους θα βλαστήσουν δίχως φθινόπωρο
υπολείμματα του σώματός μου που χάνω σε κάθε πληγή.
Γιατί είμαι σαν το υλοτομημένο δέντρο, που βλασταίνω:
γιατί ακόμα έχω τη ζωή.


Συντάξη - μετάφραση: Emmanuel Vinader

http://www.ispania.gr/arthra/logotexnia/1963-miguel-hernandez-ekato-xronia-apo-th-gennhsh

Γεράσιμος Δενδρινός-Βήματα σε λιθόστρωτο (απόσπασμα)

Είναι η σειρά μου να μιλήσω. Πριν, κάνοντας λόγο για το έτος 2190, ζήτησες να μάθεις για την τύχη του ζευγαριού που είναι και συγγενείς σου, της Μπιάνκας και του Βιτόριο, τα στοιχεία των οποίων ψάχνεις επίμονα εδώ και τρία χρόνια στ’ αρχεία. Σχετικά όμως με το έτος, έχεις πέσει ολότελα έξω. Το 2195 είναι το πραγματικό.

Ζούσαν στην «Πόλη Ένα», στον έβδομο ουρανοξύστη απ’ τους δέκα κατασκευασμένους με αστρική σκόνη, διάσπαρτους τότε στον τομέα Ζ-22. Την εποχή εκείνη, αν θυμάσαι καλά, στην περιοχή Ολτένια είχαμε Πόλεις-Κράτη, όπως στην αρχαιότητα – αυτή ήταν και η απόφαση της Επιτροπής Χέρκουλες. Εκείνοι μένανε στον 108ο όροφο κι εγώ στον αμέσως επόμενο. Κάθε ουρανοξύστης αποτελούσε και μια ξεχωριστή πόλη με κάθε λογής ανέσεις. Οι δημόσιες υπηρεσίες στις οποίες εργαζόμασταν ήταν υπόγειες. Δουλεύαμε μέσα σε δυνατό φως που αιχμαλωτιζόταν στην επιφάνεια από τεράστιους συλλέκτες ηλιακών ακτίνων. Κατά τις ώρες εργασίας, αόρατες κάμερες επόπτευαν την κάθε μας κίνηση.

Επάνω η γη ήταν κατάφυτη, όπως και σήμερα, και γεμάτη ζώα ωφέλιμα στον άνθρωπο, εκτός από τ’ αρπακτικά και τα γηραιά θηράματα, που τα είχαν απομονώσει μίλια μακριά, στην τεχνητή νησίδα Νόξις. Ελπίζω να θυμάσαι ακόμα εκείνον τον αέρα που έπνεε όταν ο ήλιος έγερνε προς τη δύση του, κι ανάβανε αιφνιδίως οι μεγάλοι προβολείς σε όλο το δάσος. Η δυνατή πνοή του συνέπαιρνε τα δέντρα και τους θάμνους. Κι όσο για τα ζώα, αυτά ησύχαζαν, φοβισμένα κι αποσυρμένα στα πιο απρόσιτα μέρη.

Ο Mens Prudens ήταν ένα κτίριο στην κορυφή του μοναδικού, κεντρικού λόφου, όπου διέμενε το Στρατηγείο Φόρτιτερ. Από κει δεσμίδες φωτός, σε άτακτα χρονικά διαστήματα, έπεφταν πάνω σ’ όλη την «Πόλη Ένα». Μ΄ αυτό το σκανάρισμα, ικανό να διαπερνά ακόμα και τις πιο σκληρές επιφάνειες, πολύ δύσκολα μπορούσε να ξεφύγει κάτι αδήλωτο κι αδιευκρίνιστο, έμψυχο ή άψυχο. Οι κινήσεις μας ήταν λοιπόν ανά πάσα στιγμή προσβάσιμες, και η τιμωρία επιβαλλόταν και για ασήμαντα παραπτώματα, αρκεί να είχες παγιδευτεί από τις ακτίνες όταν έκανες κάτι άλλο που παραβίαζε τους καθημερινούς κανόνες, όπως π.χ. τις καθορισμένες ώρες του φαγητού και του ύπνου. Επίσης, μια γκριμάτσα δυσαρέσκειας ή έκπληξης για κάτι συνηθισμένο ήταν ικανή να σε εκτοπίσει επί μήνες στο γυάλινο οίκημα, όπου η υψηλή θερμοκρασία έκανε αφόρητη την καθημερινότητα. Ξέρεις πως οι αντίθετοι στην πολιτική και στον τρόπο ζωής των Σέσοστριν, που τους είχαν πολεμήσει, εξαχνώνονταν αμέσως, κι ας πιστεύαμε τότε πως είχαν μεταφερθεί σε άλλο γαλαξία ή πλανήτη – εξαφανίζονταν ως νεκροί διά παντός. Αλλά αρχίσαμε να λέμε για τη Μπιάνκα και τον Βιτόριο και πήγαμε αλλού…

Γεράσιμος Δενδρινός, «Βήματα σε λιθόστρωτο», εκδ. Διάπλαση

Ernesto Sabato-Αντίσταση (απόσπασμα)

 

Ερνέστο Σάμπατο (24 Ιουνίου 1911 - 30 Απριλίου 2011)

Πολλοί όχι μόνο παύουν να αναζητούν την ελευθερία, αλλά και τη φοβούνται ακόμα. Αν συγκρίνει κανείς τη σημερινή ελευθερία με αυτή που υπήρχε πριν από λίγες δεκαετίες, θα αποδειχτεί με πόνο ότι η ελευθερία βρίσκεται σε ύφεση. Εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο, και στην πολύ πλούσια χώρα μας,[1] είναι καταδικασμένοι να δουλεύουν δέκα ή δώδεκα ώρες και να ζουν στοιβαγμένοι μέσα στην εξαθλίωση. Δεν απέχουν και πολύ από την εποχή της δουλείας. Το γεγονός αυτό οδηγεί όσους από μας μπορούμε να ζούμε ελεύθεροι, να είμαστε πιο υπεύθυνοι, γιατί, όπως είπε ο Καμύ[2], «η ελευθερία δεν είναι φτιαγμένη από προνόμια, είναι φτιαγμένη κυρίως από χρέος».

Σαν ελεύθεροι άνθρωποι σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, η αποστολή μας είναι να δουλεύουμε γι’ αυτούς, με όλους τους τρόπους που έχουμε στη διάθεσή μας. «Η πραγματική ελευθερία δε θα έρθει από την κατάληψη της εξουσίας από κάποιους, αλλά από την εξουσία που θα έχουν όλοι κάποια μέρα για να αντιπαλέψουν τις καταχρήσεις της αυθαιρεσίας. Η προσωπική ελευθερία θα έρθει ενσταλάζοντας στα πλήθη την πεποίθηση ότι έχουν τη δυνατότητα να ελέγχουν την άσκηση της εξουσίας και να επιβάλλουν τον σεβασμό», διαβεβαίωνε ο Γκάντι,[3] ο άντρας που αγωνίστηκε μέχρι θανάτου για την ελευθερία της πανάρχαιας χώρας του. Ο Γκάντι ήταν πεπεισμένος ότι στον άνθρωπο δε θα δινόταν η εξωτερική ελευθερία, αν δεν είχε καταφέρει προηγουμένως να αναπτύξει την εσωτερική ελευθερία.

[…]Η απώλεια του διαλόγου πνίγει τη δέσμευση που γεννιέται ανάμεσα στα άτομα και μπορεί να μεταβάλει τον ίδιο το φόβο σε δυναμισμό που θα τον κατανικήσει και θα δώσει στους ανθρώπους μεγαλύτερη ελευθερία. Αλλά το σοβαρό πρόβλημα είναι ότι σ’ αυτό τον άρρωστο πολιτισμό δεν υπάρχει μονάχα εκμετάλλευση και εξαθλίωση, αλλά και μια ανάλογη πνευματική εξαθλίωση. Η μεγάλη πλειοψηφία δε θέλει την ελευθερία, τη φοβάται. Ο φόβος είναι σύμπτωμα της εποχής μας. Σε τέτοιο ακραίο βαθμό που, αν ξύσουμε λιγάκι την επιφάνεια, θα μπορέσουμε να διαπιστώσουμε τον πανικό που υποβόσκει στον κόσμο που ζει απαιτώντας δουλειά στις μεγάλες πόλεις. Είναι τέτοια η απαίτηση, που ζούμε αυτόματα, χωρίς ένα ναι ή ένα όχι να έχει προηγηθεί των πράξεων.

Η πλειοψηφία της ανθρωπότητας είναι υπάλληλος μια αφηρημένης εξουσίας. Υπάρχουν υπάλληλοι που κερδίζουν περισσότερα και άλλοι που κερδίζουν λιγότερα. Όμως, ποιος είναι ο ελεύθερος άνθρωπος που παίρνει τις αποφάσεις; Αυτό είναι ένα βασικό ερώτημα που όλοι πρέπει να θέσουμε στον εαυτό μας μέχρι ν’ ακούσουμε, στην ψυχή μας, την ευθύνη την οποία καλούμαστε να αναλάβουμε.

---

[1][1][1] Ενν. η Αργεντινή.

[2] Αλμπέρ Καμύ: ένας από τους σημαντικότερους λογοτέχνες του 20ού αι. Το 1957 τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου του.

[3]  Ινδός πολιτικός, στοχαστής και επαναστάτης ακτιβιστής. Υπήρξε η κεντρική μορφή του εθνικού κινήματος για την ινδική ανεξαρτησία και εμπνευστής της μεθόδου παθητικής αντίστασης χωρίς τη χρήση βίας έναντι των καταπιεστών.

Πιερ Πάολο Παζολίνι-[Ελευθερία]

Ελευθερία.Μετά από πολύ σκέψη κατάλαβα ότι αυτή η μυστηριώδης λέξη, στο πιο βαθύ της νόημα, τελικά δεν σημαίνει τίποτα άλλο παρά… την ελευθερία να επιλέγω το θάνατο. Κι αυτό είναι αναμφίβολα σκανδαλώδες, επειδή το να ζω είναι μία υποχρέωση… Ακόμα και η φύση συμμερίζεται αυτή την άποψη: και για να μας δεσμεύσει με τη ζωή, μας εφοδιάζει με το ένστικτο της αυτοσυντήρησης. Εκτός αν… η φύση είναι διφορούμενη: Αφού στην πραγματικότητα μας εξοπλίζει και με το αντίθετο ένστικτο, εκείνο της παρόρμησης του θανάτου (Todestrieb). Η σύγκρουση που προκύπτει δεν είναι αντίφαση –όπως πρόθυμα θα συμπέραινε το ορθολογιστικό και διαλεκτικό μας πνεύμα-, αλλά μία αντίθεση, η οποία έχει την ίδια περιορισμένη ικανότητα τόσο για ανάπτυξη όσο και για αισιόδοξες συνθέσεις. Λαμβάνει χώρα στο βυθό της ψυχής μας, εκεί όπου η συνείδησή μας, όπως είναι γνωστό, δεν εισχωρεί. Οι συγγραφείς όμως έχουν την υποχρέωση, όσο αυτό είναι μέσα στις δυνάμεις τους, να διακηρύξουν και να διασαφηνίσουν τη σύγκρουση αυτή. Διαθέτουν την απαραίτητη έλλειψη τακτ και είναι αρκετά ατίθασοι ώστε με κάποιο τρόπο να αποκαλύψουν αυτή την παρόρμηση του θανάτου, αποφεύγοντας τους κανόνες της αυτοσυντήρησης: ή, πιο απλά, μη ικανοποιώντας πια το ένστικτο της αυτοσυντήρησης. Η ελευθερία λοιπόν είναι μία αυτοκαταστροφική απόπειρα δολοφονίας του συντηρητισμού. Η ελευθερία δεν μπορεί να διακηρυχθεί παρά μόνο διαμέσου ενός μικρού ή μεγάλου μαρτυρίου. Και κάθε μάρτυρας βασανίζει τον εαυτό του μέσω του δικού του συντηρητικού δημίου.

Πηγή: https://www.bibliotheque.gr/article/8053

Paul Éluard -Ελευθερία

Πάνω στα τετράδια του σχολείου

Στο θρανίο μου και τα δένδρα

Πάνω στην άμμο και το χιόνι

Γράφω τʼ όνομά σου

Πάνω σ΄ όλες τις διαβασμένες σελίδες

Πάνω σ΄ όλες τις λευκές σελίδες

Στην πέτρα το αίμα το χαρτί τη στάχτη

Γράφω τʼ όνομά σου

Πάνω στις χρυσωμένες εικόνες

Στ΄ άρματα των πολεμιστών

Στην κορώνα των βασιλιάδων

Γράφω τʼ όνομά σου

Στη ζούγκλα και την έρημο

Στις φωλιές και τα σπαρτά

Στην ηχώ των παιδικών μου χρόνων

Γράφω τʼ όνομά σου

Πάνω στα θαύματα της νύχτας

Στο άσπρο ψωμί των ημερών

Στις μνηστευμένες εποχές

Γράφω τʼ όνομά σου

Πάνω σ΄ όλα τα γαλάζια κουρέλια μου

Στο μουχλιασμένο έλος του ήλιου

Στη ζωντανή λίμνη σελήνη

Γράφω τʼ όνομά σου

Στους αγρούς στον ορίζοντα

Στις φτερούγες των πουλιών

και στο μύλο των ίσκιων

Γράφω τʼ όνομά σου

Σε κάθε φύσημα της αυγής

Στη θάλασσα και τα πλοία

Πάνω στο τρελό βουνό

Γράφω τʼ όνομά σου

Στον αφρό απ΄ τα σύννεφα

Στους ιδρώτες της καταιγίδας

Στην βροχή την πυκνή και ανούσια

Γράφω τʼ όνομά σου

Πάνω στα σχήματα που σπιθίζουν

Στις καμπάνες των χρωμάτων

Πάνω στη φυσική αλήθεια

Γράφω τʼ όνομά σου

Στα μονοπάτια που ξύπνησαν

Στους δρόμους που ξεδιπλώθηκαν

Στις πλατείες που ξεχείλισαν

Γράφω τʼ όνομά σου

Στη λάμπα που ανάβει

Στη λάμπα που σβήνει

Στα ενωμένα μου σπίτια

Γράφω τʼ όνομά σου

Στο φρούτο το κομμένο στα δύο

Του καθρέφτη και της κάμαράς μου

Στο κρεβάτι μου άδειο κοχύλι

Γράφω τʼ όνομά σου

Στο λαίμαργο και τρυφερό σκύλο μου

Στα ορθωμένα αυτιά του

Στο αδέξιο πόδι του

Γράφω τʼ όνομά σου

Στο σκαλοπάτι της πόρτας μου

Στα γνώριμά μου αντικείμενα

στο κύμα της ευλογημένης φωτιάς

Γράφω τʼ όνομά σου

Σε κάθε σάρκα σύμφωνη

Στο μέτωπο των φίλων μου

Σε κάθε χέρι που προσφέρεται

Γράφω τʼ όνομά σου

Στο κρύσταλλο των εκπλήξεων

Στα προσεκτικά χείλια

Πολύ πιο πάνω απ΄ τη σιωπή

Γράφω τʼ όνομά σου

Στα χαλασμένα καταφύγιά μου

Στους γκρεμισμένους μου φάρους

Στους τοίχους της ανίας μου

Γράφω τʼ όνομά σου

Στην απουσία χωρίς πόθο

Στη γυμνή μοναξιά

Στα σκαλιά του θανάτου

Γράφω τʼ όνομά σου

Στην υγεία που ξανάρθε

Στον κίνδυνο που εξαφανίστηκε

Στην ελπίδα χωρίς ανάμνηση

Γράφω τʼ όνομά σου

Και με τη δύναμη της λέξης

Ξαναρχίζω τη ζωή μου

Γεννήθηκα για να σε γνωρίσω

Για να πω τ΄ όνομά σου

Ελευθερία!

Πηγή: ΠΩΛ ΕΛΥΑΡ «ΠΟΙΗΜΑΤΑ» σελ.109-112 Εκδόσεις ΙΩΛΚΟΣ

Επιλογή Μετάφραση Σπύρος Τζουβέλης

Άγγελος Τερζάκης-Μηχανισμός του εξανδραποδισμού,

Το ερώτημα μπορεί, για την ώρα, να τεθεί θεωρητικά, αύριο όμως θα τεθεί πρακτικά. Αναπόδραστα. Αλλά από τώρα κιόλας έχει αρχίσει να κάνει αισθητή την πρακτική ενάργεια του. Είναι το ακόλουθο: Το ότι σε πολύ κοντινό μέλλον δε θα είναι η φύση που θα προσδιορίζει τον άνθρωπο, αλλά ο άνθρωπος τον άνθρωπο, αυτό πρέπει να θεωρηθεί αισιόδοξο ή όχι;

Δε νομίζω πως χρειάζεται εξήγηση τούτη η πρόταση. Όχι μόνον οι θετικές επιστήμες, όχι μόνον η τεχνολογία, που είναι η εφαρμοσμένη πλευρά τους, αλλά και η ψυχολογική τεχνική (στο εμπόριο, στην πολιτική προπαγάνδα) κάνουν ολοφάνερο πως έχει αρχίσει κιόλας η διαμόρφωση του φυσικού όντος άνθρωπος σύμφωνα με σχεδιασμούς ξεκινημένους από πρωτοβουλίες συνανθρώπων του. Δε χρειάζεται καν να γίνουν αποφασιστικές επεμβάσεις στο γενετικό κώδικα. Βαθύτερα κι από την παιδεία, που προσδιορίζει ως ένα σημείο τη μεταβιολογική περιοχή, οι τρεχούμενες μέθοδοι επηρεασμού της κοινής γνώμης, δημιουργίας ενός ορισμένου κοινωνικού κλίματος, μεταπλάθουν σταθερά τον δεδομένο από τη Φύση ανθρώπινο τύπο και τον διαμορφώνουν ανάλογα, για το κοντινό και για το απώτερο μέλλον.

Φασματική πάει να γίνει η έννοια ελευθερία για τις μεγάλες μάζες. Στον όρο τούτο με το θεωρητικά συγκεκριμένο ως χτες περιεχόμενο, παρεμβάλλονται τώρα στοιχεία που τον κάνουν όλο και περισσότερο προβληματικό. Ποια ακριβώς είναι η ελευθερία του υπηκόου της καταναλωτικής κοινωνίας, που βομβαρδίζεται νύχτα-μέρα από μιαν επιστημονικά οργανωμένη, ακατανίκητη διαφήμιση, κι αποκτά όλο περισσότερες, ανυποψίαστες ίσαμε χτες, υλικές ανάγκες; Σε τούτο μόνο το θέμα, αν σταθούμε, θα καταλάβουμε πόσο ρευστό, αν όχι απατηλό, γίνεται το περιεχόμενο της σύγχρονης ελευθερίας. Για να νιώσει ελεύθερος ο αποπροσωποποιημένος αυτός καταναλωτής (δεν έχει άλλη κύρια προσδιοριστική ιδιότητα), πρέπει να μπορεί να ικανοποιεί τις όλο κι αυξανόμενες ανάγκες του- διαφορετικά, πιστεύει πως υστερεί, πως υπολείπεται ταπεινωτικά στον αγώνα δρόμου που είναι ο ρυθμός της σύγχρονης ζωής, και τότε, άμεση συνέπεια, χάνει το αίσθημα της ελευθερίας. Γιατί ελευθερία, για τον μέσο ανθρώπινο τύπο, είναι η ευχέρεια να ικανοποιεί τις άμεσες βιοτικές του ανάγκες. Όταν του βάλετε σε κίνηση ένα μηχανισμό δημιουργίας αναγκών και δεν του δώσ• σύγκαιρα το μέσο να τις ικανοποιεί, τον κάνετε ψυχολογικά προλετάριο. Προλετάριος ονομάστηκε ο διάδοχος του αλλοτινού δούλου. Ποιο είναι εδώ το κριτήριο; - Η απουσία του αισθήματος της "ελευθερίας".

Ο μηχανισμός, τώρα, έχει έτσι ρυθμιστεί, ώστε το αόρατο λουρί που κρατάει δεμένο αυτόν τον κατάδικο από το πόδι να κονταίνει ή να μακραίνει κατά την κρίση του επιμελέστατα κρυμμένου αφέντη. Αν τα συμφέροντα του αφέντη υπαγορεύουν μεγαλύτερη δέσμευση του καταναλωτή, ρίχνει στην αγορά καινούρια συνθήματα για νέες ανάγκες. Ο καταναλωτής πολλαπλασιάζει τις προσπάθειες του ν' ανταποκριθεί, αυτοενεχυριάζεται. Δε χρειάζεται πάντοτε να φορτωθεί με νέα ή πρόσθετη εργασία για να μπορεί να τα βγάλει πέρα. Φτάνει που δεσμεύεται ψυχολογικά- η ικανοποίηση των νέων "απαιτήσεων της ζωής", των νέων ανέσεων, γίνεται κεντρικός πόλος του ψυχικού βίου. Από κει και πέρα έχει καταστεί υποχείριος, χωρίς να το ξέρει. Νομίζοντας πως ικανοποιεί τον εαυτό του, ικανοποιεί τον αφέντη του, το μεγάλο κερδοσκόπο.

Αν πάλι η τεχνική του εξανδραποδισμού επιβάλλει, για λόγους τακτικής, μια ανάπαυλα, ή αν χρειάζεται ένα διάστημα χρόνου, ώστε ν' απορροφηθεί από την αγορά η διαθέσιμη παραγωγή, αραιώνεται προσωρινά ο ρυθμός των ερεθισμάτων. Ο λόγος δίνεται σε μικροτελειοποιήσεις, που κρατάνε μεν σε διέγερση την καταναλωτική πελατεία, δεν την κάνουν όμως να λαχανιάζει, γιατί και η κατοχή μιας, δίχως τη σφραγίδα του υπερμοντέρνου, συσκευής δεν προκαλεί στον καταναλωτή - ενεργούμενο ένα αίσθημα κοινωνικής μειονεξίας.

Αρκετά γι' αυτό το παράδειγμα. Το ζήτημα ήταν να φανεί το πώς, αρχίζοντας από τα μικροαντικείμενα της καθημερινής ζωής, την οδοντόπαστα ή το αποσμητικό και φθάνοντας στο αυτοκίνητο ή στο ψυγείο, συντελείται η αλλοτρίωση ενός όντος που κολακεύεται να πιστεύει ακόμα στο αυτεξούσιο. Βαθύτερη όμως είναι η επεξεργασία που σου γίνεται στο επίπεδο των ιδεών. Ποτέ η προπαγάνδα δεν είχε σταθεί έτσι εξοπλισμένη με όλα τα μέσα επηρεασμού, και ποτέ δεν ήταν τόσο επιστημονικά συστηματοποιημένη. Αν σ' αυτό προσθέσουμε την ελεγχόμενη μετάδοση πληροφοριών, απόλυτη στα ολοκληρωτικά καθεστώτα, σχετική στα φιλελεύθερα, καταλαβαίνουμε πόσο ελεύθερος μπορεί να είναι ο υπήκοος του εικοστού αιώνα. Ίσαμε χτες πίστευε πως η μόρφωση θ' απαλλάξει τον άνθρωπο από τη δουλεία. Τώρα είναι καιρός να καταλάβει πως αλλού έχουν κρύψει το κλειδί της αλυσίδας του

Ας έχουμε το θάρρος να προχωρήσουμε πιο πέρα. Είναι βέβαιο τάχα πως στην πλειοψηφία του, μιαν αξιοπρεπή πλειοψηφία, το ανθρώπινο γένος έχει επίγνωση της σκλαβιάς του και πως επιθυμεί αληθινά την απελευθέρωση του; Τέτοια πράγματα δεν τα επιθυμώ με τα λόγια - τα διεκδικώ με τις πράξεις. Και για ν' αποκτήσω επίγνωση τι σημαίνει αυτό, ζητάω πρώτα-πρώτα να πληροφορηθώ ποιο είναι το αντίτιμο του, πόσο στοιχίζουν. Με τα λόγια όταν διεκδικώ, μου απαντάνε με λόγια. Όταν προχωρήσω στην περιοχή του συγκεκριμένου, βλέπω ότι το αντίτιμο συνίσταται πρώτα-πρώτα σε στερήσεις. Όχι μεγάλες στερήσεις, θυσίες αιματηρές, σωματικές. Αποφυγή να γίνομαι υποχείριος του μηχανισμού που μου έχουν στήσει. Βλέπω, κοντολογίς, κάτι πάλι οδυνηρό, αναμφισβήτητα: Ότι για ν' αποκτήσω κάποια, στοιχειώδη έστω, ανεξαρτησία, κι ένα ήθος ελεύθερο, ανάγκη να μη χαρίζομαι σ' όλους τους πειρασμούς. Η ευμάρεια είναι κάτι απύθμενο, ένα παραισθησιογόνο που προκαλεί εθισμό, και για τούτο απαιτεί όλο και μεγαλύτερες δόσεις. Ζούμε κιόλας σε κοινωνικά σύνολα από τοξικομανείς της ευμάρειας. Να μεταπέσουμε από την έκλυση τούτη σε μιαν εγκράτεια που θα μας φανεί αμέσως ασκητισμός, δε γίνεται. Να όμως που αυτό θα ήταν η μόνη λύση...

Πώς θα την εφαρμόσουμε όμως, αφού δείχνεται με το πρώτο αντίθετη στη σύμφυτη ανθρώπινη ροπή;

Έναν καιρό, η διεκδίκηση της ελευθερίας ήταν ακοπότερη, γιατί ήταν περιορισμένες 2 οι ανάγκες. Από τότε που οι ανάγκες πολλαπλασιάστηκαν, αφήνιασαν, μπήκαμε σ' ένα κύκλωμα εξανδραποδιστικό. Αλλά ο πολλαπλασιασμός αυτός των αναγκών δεν είναι καν μια σταθερή κατάσταση- είναι πρόδος γεωμετρική. Δύο παράγοντες την προσδιορίζουν: η υποκίνηση από εκείνους που την εκμεταλλεύονται και το απεριόριστα ενδοτικό στην απόλαυση, που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη φύση.

Μας απομένει η αξίωση της ελευθερίας σαν από κεκτημένη ταχύτητα, ένα κειμήλιο προγονικό. Δεν έχουμε υπονοιαστεί πως το ξεπουλήσαμε μεθυσμένοι. Κάποιοι ανάμεσα μας, έχοντας περισσότερο από τους άλλους επίγνωση όχι μόνον της αξίας αυτού του κειμηλίου αλλά και του τι συνεπάγεται σε μεταγενέστερη φάση η απώλεια του, ξεσηκώνονται, καλούν σε συναγερμό τις ψυχές, ειδοποιούν για το ανεπανόρθωτο που βρίσκεται επί θύραις. Ας ξέρουμε ωστόσο πως το ερώτημα της Μοίρας είναι γενικότερο- θα κάνουμε έτσι, εγκαίρως, και την αναγκαία αναμέτρηση δυνάμεων. Μιας και ξεφύγαμε από τη φύση και παραδοθήκαμε στον άνθρωπο, αλλάξαμε αφέντη, με την ελπίδα πως ο όμοιος μας θα ήταν ανθρωπινότερος. Λάθος! Ο οπλισμένος με παντοδυναμία είναι περισσότερο απανθρωπισμένος από τις φυσικές δυνάμεις. Πίσω από τις δεύτερες, στο κάτω-κάτω, μπορεί και να υποφώσκει μια ελπίδα μεταφυσική. Έχει κανένας λύσει ως τώρα το μυστήριο του κόσμου; Κι έπειτα, οι φυσικές δυνάμεις δεν υπεραίρονται.

Άγγελος Τερζάκης, Ποντοπόροι

Κ.Γ. Καρυωτάκης - Στο άγαλμα της Ελευθερίας που φωτίζει τον κόσμο

Λευτεριά, Λευτεριά, σχίζει, δαγκάνειτους ουρανούς το στέμμα σου. Το φως σου,χωρίς να καίει, τυφλώνει το λαό σου.Πεταλούδες χρυσές οι Αμερικάνοι,
λογαριάζουν πόσα δολάρια κάνεισήμερα το υπερούσιο μέταλλό σου.

Λευτεριά, Λευτεριά, θα σ’ αγοράσουνέμποροι και κονσόρτσια κι εβραίοι.Είναι πολλά του αιώνος μας τα χρέη,πολλές οι αμαρτίες, που θα διαβάσουνοι γενεές, όταν σε παρομοιάσουνμε το πορτρέτο του Dorian Gray.

Λευτεριά, Λευτεριά, σε νοσταλγούνε,μακρινά δάση, ρημαγμένοι κήποι,
όσοι άνθρωποι προσδέχονται τη λύπησαν έπαθλο του αγώνος, και μοχθούνε,και τη ζωή τους εξακολουθούνε,νεκροί που η καθιέρωσις τους λείπει.
Ελέγεια και Σάτιρες

Κώστας Καρυωτάκης - Το άγαλμα της ελευθερίας

(Νίκος Ξυλούρης)