Οι κυνικοί και οι ηθικολόγοι συμμαχούνε για να κατατάξουνε τις ηδονές του έρωτα στις λεγόμενες χυδαίες ηδονές, ανάμεσα στην απόλαυση του πιοτού και του φαγητού, αναγορεύοντάς τες σύγχρονα λιγότερο απαραίτητες, τη στιμγή που, όπως μας βεβαιώνουν, μπορεί να κάνει κανείς και χωρίς αυτές. Από τον ηθικολόγο τα περιμένω όλα, αλλά παραξενεύομαι που γελιέται ο κυνικός. Ας δεχτούμε πως πόσο οι μεν, όσο και οι δε, ή φοβούντε τα δαιμόνια τους, ή τους αντιστέκονται, ή τότε τους παραδίδονται και γι ‘αυτό αγωνίζονται να εξευτελίσουν την ηδονή τους πασχίζοντας να την απογυμνώσουν από την τρομακτική σχεδόν δύναμή της, κάτω από την οποία υποκτύπτουν, και το παράξενο μυστήριο της, μέσα στο οποίο αισθάνονται σα χαμένοι. Θα πίστευα σ’ αυτή την εξομοίωση του έρωτα με τις καθαρά φυσικές ηδονές (αν παραδεχτούμε πως υπάρχουν τέτοιες) την ημέρα που θα έβλεπα ένα λιχούδι να κλαίει από ηδονή μπροστά στο αγαπημένο πιάτο του, όπως κλαίει ένα εραστή απάνω σ ‘ένα νεαρό ώμο.
Απ ‘όλα τα παιχνίδια μας, είναι το μόνο που κινδυνεύει ν’ αναστατώσει την ψυχή μας, το μόνο στο οποίο ο παίκτης παραδίνεται στο ντελίριο του κορμιού του. Δεν είναι απαράιτητο η’ απαρνηθεί ο πότης τα λογικά του. Ο εραστής όμως που διατηρεί τα δικά του δεν υπακούει ως το τέλος στο θεό του. Η αποχή, όπως και η κατάχρηση, δε δεσμεύουνε παρά μονάχα τον άνθρωπο. Με την εξαίρεση του Διογένη, που οι περιορισμοί του και το είδος της λογικής του τον κάνανε να πρεσβεύει το «μη χείρον βέλτιστον», κάθε αισθησιακό διάβημα μας φέρνει αντιμέτωπους με την παρουσία του Άλλου, μας παγιδεύει μέσα στις απαιτήσεις και στις δουλείες της επιλογής.
Δεν ξέρω σε ποιά άλλη περίπτωση αποφασίζει ο άνθρωπος για αιτίες τόσο απλές και τόσο αναπόφευκτες, πού άλλου ζυγίζεται το επιλεγμένο αντικείμενο με τέτοια ακρίβεια στο ακαθόριστο βάρος του της απόλαυσης, πού έχει περισσότερες ευκαιρίες να ζυγίσει γυμνή την ύπαρξη ο ερασιτέχνης των αληθειών. Ξεκινώντας από ένα ξεγύμνωμα ισοδύναμο με του θανάτου, από μιαν ταπείνωση ξανακλέπεται η ίδια η περιπλοκή των αρνήσεων, των συναλλαγών, οι φτωχές εκμυστηρεύσεις, τα εύθραυστα ψέμματα, οι εμπαθείς συμβιβασμοί ανάμεσα στην ηδονή μου και στην ηδονή του Άλλου, τα τόσα δεσμά που είναι αδύνατο να σπάει κανείς μόνος του, αλλά που λύνονται παρ’ όλ’ αυτά τόσο γρήγορα.
Αυτό το μυστηριώδες παιχνήδη που προχωρεί από τον έρωτα ενός κορμιού στον έρωτα ενός ανθρώπου, μου είχε φανεί αρκετά όμορφο γιά να τού αφιερώσω ένα μέρος της ζωής μου. Οι λέξεις μάς ξελεγάνε, όταν η λέξη «ηδονή» κρύβει αντιφατικές πραγματικότητες, όταν περιλαμβάνει, σύγχρονα, τις έννοιες της ζεστασιάς, της γλυκύτητας, της αγωνίας και του σπαραγμού. Η μικρή ασέμνη φράση του Ποσειδώνιου γύρο από την τριβή δύο μορίων σάρκαςσ, που σ’ έχω δει ν’ αντιγράφεις με μια επιμέλεια φρόνιμου παιδιού στα σχολικά σου τετράδια, δεν προσδιορίζει το φαινόμενο του έρωτα όχι περισσότερο απ’ όσο μια χορδή που αγγίζουμε με το δάχτυλο εξηγεί το φαινόμενο του ήχου. Δεν προσβάλλει τόσο την υδονή, όσο την ίδια τη σάρκα, αυτό το όργανο το φτιαγμένο από μυς, αίμα κι επιδερμίδα, αυτό το άλικο σύννεφο που έχει γι’ αστραπή του την ψυχή.
Κι ομολογώ πως το λογικό σαστίζει μπροστά στο θαύμα αυτού του ίδιου του έρωτα, μπροστά σ’ αυτή την αλλόκοτη ιδεοληψία που τα φέρνει έτσι ώστε αυτή η ίδια η σάρκα μας, που μας απασχολεί τόσο λίγο αν και συνθέτει το ίδιο μας το κορμή, που δε μάς ανησυχεί παρά μονάχα γιά να την πλύνουμε, να τη θρέψουμε, κι αν είναι δυνατόν, να την εμποδίσουμε να υποφέρει, μπορεί και μάς εμπνέει ένα τόσο δυνατό πάθος γιά χάδια, μόνο και μόνο γιατί διεγείρεται από μιαν προσωπικότητα διαφορετική από τη δική μας, ή γιατί αντιπροσωπεύει κάποια σχήματα καλλονής, πάνο στα οποία, άλλωστε, οι καλλήτεροι κριτές δεν συμφωνούμε. Εδώ, η ανθρώπινη λογική μένει απόξω, όπως και στις αποκαλύψεις των Μυστηρίων. Η λαϊκή παράδοση δε γελάστηκε, όταν έβλεπε πάντα στον έρωτα μια μορφή μύησης, ένα από τα σημεία συνάντησης του μυστικού με το ιερό.
Η σεξουαλική εμπειρία παραβάλλετε ακόμα με τα Μυστήρια, γιατί η πρώτη της επαφή δημιουργεί στον αμύητο την εντύπωση ενός τυπικού λίγο πολύ τρομακτικού, που το χωρίζει μια σκανδαλώδης απόσταση από τις καθημερινές λειτουργές του ύπνου, του πιστού και του φαγητού, και γίνεται αντικείμενο αστεϊσμών, ντροπής ή τρόμου. Ίδια με το χορό των Μαινάδων ή με το ντελίριο των Κορυβάντων, ο έρωτας μας μάς σέρνει σ’ ένα διαφορετικό σύμπαν, στο οποίο μάς απαγορεύεται να φτάσουμε σ’ άλλους καιρούς και στο οποίο παύουμε να προσανατολιζόμαστε μόλις σβυστεί η όρμη και λυθεί η μαγεία της απόλαυσης. Καρφωμένος πάνω στο αγαπημένο κορμί σαν ένας σταυρωμένος πάνω στο σταυρό του, διδάχτηκα μερικά μυστικά γύρω από τη ζωή που αμπλύνονται κιόλας μέσα στη θύμησή μου, υπακούοντας στον ίδιο νόμο που θέλει να παύει ο άρρωστος μόλις γιατρευτεί να ξαναβρίσκεται μέσα στις μυστηριώδεις αλήθειες των δεινών του, ο φυλακισμένος να ξεχνάει το μαρτύριό του μόλις ελευθερωθεί και ο θριαμβευτής να ξεμεθάει από τη δόξα του.
Ονειρεύτηκα μερικές φορές, να επεξεργαστώ ένα σύστημα ανθρώπινης γνώσης με βάση το ερωτικό στοιχείο, μια θεωρία της επαφής, που να παρουσιάζει το μυστήριο και την αξιοπρέπεια του άλλου σαν τον μοχλό κάποιου άλλου κόσμου που προσφέρεται στο Εγώ μας. Η ηδονή, σύμφωνα μ’ αυτή τη φιλοσοφία, θα ήτανε ένα πληρέστερο αλλά και πιό εξειδικευμένο σχήμα προσέγγισης του Άλλου, μια ακόμα τακτική στην υπηρεσία της γνώσης εκείνου που δεν είμαστε εμείς.
Ακόμα και σε λιγότερο αισθησιακές περιπτώσεις, στην επαφή γεννιέται ή σκοτώνεται η συγκίνηση. Στο κάπως απωθητικό χέρι αυτής της γριάς που μου τείνει την αιτησή της, στο υγρό μέτωπο του πατέρα μου μέσα στην αγωνία, στην πλυμένη πληγή ενός πληγομένου. Ακόμα και οι πνευματικότερες, ή οι πιό ουδέτερες σχέσεις, εδραιώνονται σ’ αυτά τα σινιάλα του σώματος: το βλέμμα του νεαρού χιλίαρχου που φωτίζεται ξαφνικά, ενώ του εξηγώ μια μανούβρα σε κάποιο πρωινό μάχης, ο απρόσωπος χαιρετισμός κάποιου κατότερου που το πέρασμά μας πετρώνει σε στάση υπακοής, η φιλική ματιά τού σκλάβου που ευχαριστώ γιατί μου έφερε κάποιο δίσκο, ή, μπρωστά στον ελληνικό καμέο που του προσφέρω, ο επιδοκιμαστικός μορφασμός κάποιου παλιού φίλου.
Με τα πιό πολλά πλάσματα, και οι πιό αέρινες και οι πιό επιπόλαιες απ’ αυτές τις επαφές, είναι υπεραρκετές γιά να ικανοποιήσουν την επιθυμία μου ή γιά να την ξεπεράσουνε κιόλας. Όταν το παραμικρό μόριο ενός σώματος φορτώνεται γιά μάς με όσα συνταρακτικά νοήματα έχουν τα χαρακτηριστικά ενός προσώπου, όταν ένα απλό πλάσμα, αντί να μάς εμπνεύση το πολύ πολύ την οργή, την απόλαυση ή την πλήξη, μας καταδιώκει σαν μελωδία και μας βασανίζει σαν πρόβλημα, όταν περνάει από την περιφέρεια του σύμπαντός μας στο κέντρο του, όταν μας γίνεται τέλος πιό απαραίτητο κι από τον εαυτό μας, τότε το εκπληκτικό θαύμα, στο οποίο εγώ βλέπω περισσότερο την κατάκτηση της σάρκας από το πνεύμα παρά ένα απλό παιχνίδι της σάρκας, έχει συντελεστεί.
Μετάφραση: Ιωάννα Χατζηνικολή
