«Ολοένα αισθάνομαι να σκοτεινιάζη γύρω μου και μέσα μου… Τραυώ διαρκώς μπροστά και απόπειρες κάνω πολλές να ξεφύγω από το πολυδαίδαλο αδιέξοδο που μ’ έχει σπρώξει η ζωή, η μοίρα μου καλύτερα. Μια μοίρα δε θέλω να πω σκληρή και κακή -σ’ αυτήν χρωστώ και τις πιο μεγάλες μου χαρές- αλλά πάντα που μου καθιστά τη ζωή σαν μια πορεία ενός υποζυγίου που το έζεψαν και το σέρνουν προς τον γκρεμό».
Επιστολή που έστειλε ο Ιωάννης Συκουτρής στη μαθήτριά του και φίλη του Αγλαΐα Φακάλου- Μακάρωφ, από το Elgersburg της Γερμανίας στις 3 Αυγούστου 1937.
«Κανένα ἰδανικὸ δὲν ἔχει ἀξία ἢ ὀρθότητα, ἂν δὲν θεμελιώνεται στὴν πίστη στὴν ὑψηλὴ ἀξιοπρέπεια τῆς ἀνθρώπινης φύσης. […] Καμμιὰ θεωρητικὴ ἀρχὴ δὲν ἔχει ἀξία, ὅταν δὲν ἐξαρτᾶται ἄμεσα ἀπὸ τὸ βαθύτερο κέντρο τῆς προσωπικότητας, ποὺ ἀποτελεῖ τὴν ἑνότητα καὶ τὸ ἠθικὸ ἕρμα ὅλων τῶν ἐπιμέρους ἰδανικῶν. […] Κανένα ἰδανικὸ δὲν ἔχει ἀξία ἢ ἀλήθεια, ἂν δὲν προϋποθέτει ἀπόλυτη ἀνεξαρτησία πνεύματος ἀπὸ τὶς ἀδυναμίες τοῦ ἑαυτοῦ μας, ἀπὸ τὶς προλήψεις τοῦ παρελθόντος, ἀπὸ τὶς πολὺ ἰσχυρότερες προλήψεις τῶν συγχρόνων. […] Ἀξία ἔχει ὄχι τὸ τί πιστεύεις, ἀλλὰ τὸ πῶς πιστεύεις ὁτιδήποτε πιστεύεις. Ἀπὸ ποιές ἀμφιβολίες ξεκίνησες, πῶς κατέληξες σ’ αὐτὴν εἰδικὰ τὴν πίστη, τί ἐσωτερικοὺς ἢ καὶ ἐξωτερικοὺς ἀγῶνες σοῦ στοίχισε, πῶς διαμορφώνει τώρα τὴ ζωὴ καὶ τὶς πράξεις σου […] Ἔτσι τὸ πρόβλημα τῶν ἰδανικῶν γίνεται πρόβλημα βαθύτατα καὶ οὐσιαστικότατα ἠθικό. Ἀναφέρεται στὰ κίνητρα, τὴν ἐσωτερικὴ ἐργασία καὶ τὸ αἴσθημα τῆς προσωπικῆς μας εὐθύνης ἀπέναντι στὴ μοίρα μας καὶ τὴν κοινωνία.»
(«Οἱ πνευματικὲς κατευθύνσεις τῶν νέων»)
Αυτοκτονία
Περικλής Γιαννόπουλος, Ιωάννης Συκουτρής (μυστήρια)
υπερβολική δόση Veronal
Οι εφημερίδες τις επόμενες ημέρες γράφουν πως ο Συκουτρής πέθανε από καρδιακή προσβολή.
Λόγοι που ωθούν στην αυτοκτονία:
μη εκπεφρασμένη ομοφυλοφιλία
μη εκλογή του ως καθηγητής Πανεπιστημίου. Το 1936 υπέβαλε υποψηφιότητα για την έδρα καθηγητή της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στην Φιλοσοφική Σχολή.
απ΄το 1936 στοχοποίηση και διαρκής συκοφάντηση για την πρωτοποριακή για εποχή έκδοση «Συμποσίου», (1934)
πίστεψε στον εθνικοσοσιαλισμό ως λύση για την γενικευμένη κρίση
αποκτήνωση καθεστώτων (μισαλλοδοξία και έντονο μιλιταρισμός) και επιθέσεις από θιασώτες μεταξικού καθεστώτος το 1936.
ατεκνία
Συμπόσιο
1ος τόμος της σειράς Ελληνικής Βιβλιοθήκη (συνέχεια της ομώνυμης του Κοραή) που ανατέθηκε από Ακαδημία Αθηνών.
Αν και η απόφαση πάρθηκε το 1931, η υλοποίηση της ξεκίνησε μόλις το 1933 με δύο έργα: το «Συμπόσιο» του Πλάτωνα με εισαγωγή και μετάφραση του Συκουτρή και το «Περί Ποιητικής» του Αριστοτέλη με εισαγωγή του Συκουτρή και μετάφραση του Σίμου Μενάρδου. Η έκδοση του «Συμπόσιου» έγινε μέσα στο 1934 και αρχικώς έτυχε διθυραμβικών κριτικών τόσο από διεθνούς φήμης φιλολόγους του εξωτερικού (F. H. Marshal καθηγητής πανεπιστημίου Λονδίνου, Hans Herter, καθηγητής πανεπιστημίου Βόννης), αλλά και από Έλληνες φιλολόγους και ανθρώπους του πνεύματος όπως ο
Γρηγόριος Ξενόπουλος,ο Αχιλλέας Κύρου, ο Αχιλλέας Τζάρτζανος, ο Σπυρίδων Μελάς κ.α.
«Το θέμα είναι βέβαια πολύ λεπτό», έγραφε στην εισαγωγή της μετάφρασής του στο Συμπόσιο του Πλάτωνα. «Αναφέρεται σε κάτι απολύτως ξένο προς τις συνήθειες και τις ηθικές αντιλήψεις της σημερινής κοινωνίας. Αλλά αυτό δεν μας απαλλάσσει από την υποχρέωση να το αντικρίσουμε με ψυχραιμία και αγνότητα, την καθιστά ακόμα μεγαλύτερη.»
1936: απαξίωση Συκουτρή, επιθέσεις του τύπου. Το περιοδικό «Επιστημονική Ηχώ» με εκτενή, απανωτά δημοσιεύματα, τον σφυροκοπούσε λυσσαλέα. Η αρχιεπισκοπή και η Ιερά Σύνοδος επίσης.
Αναμφίβολα η πολεμική εναντίον του Συκουτρή που αναπτύχθηκε, δεν είχε επιστημονικό υπόβαθρο με απτά επιχειρήματα εναντίον των θέσεων που είχε αναπτύξει, αλλά πότε κατηγορούσε τον φιλόλογο ως διαβολέα των Αρχαίων Ελλήνων, πότε τον κατηγορούσε ως υμνητή της ομοφυλοφιλίας, ως χυδαίο υβριστή της ηθικής των Αρχαίων Ελλήνων, ενώ ψευδώς . Η «Επιστημονική Ηχώ» διέδιδε ότι η Ακαδημία απέσυρε το βιβλίο όταν ήταν γνωστό πως αυτό είχε εξαντληθεί ήδη από το 1935.
ο Σύλλογος Γονέων και Κηδεμόνων Πατρών, ο «σολωμιστής» Φάνης Μιχαλόπουλος, οι σταφιδέμποροι Βόλου, ο γεωργικός συνεταιρισμός Δουνέϊκων Ηλείας, οι κρεοπώλες Αιγίου, οι αχθοφόροι Λουτρών Αιδηψού κλπ.
Το Μάιο του 1937, η Ιερά Σύνοδος καταδίκασε σε τεύχος της Φωνής της Εκκλησίας τον Συκουτρή και κάλεσε τον Γρηγόριο Παπαμιχαήλ, καθηγητή της Απολογητικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, που είχε δημοσιεύσει στον επίσημο Δελτίον της Εκκλησίας της Ελλάδος ευμενή κριτική για τον Συκουτρή, να ανακαλέσει την κριτική του.
Τον στηρίζουν οι Μυριβήλης, Χάρης, Ξενόπουλος και Δ. Φωτιάδης
Απάντηση Συκουτρή φυλλάδιο: «Η εκστρατεία κατά του Συμποσίου: Τα κείμενα και «οι κουλουροπώλαι»
Ο Συκουτρής αποδίδει τη δυσφημιστική εκστρατεία εναντίον του στην παραίτηση του καθηγητή Π. Λορεντζάτου και στην διεκδίκηση της έδρας του από τον ίδιο.
Σπουδές Συκουτρή
1918 : Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης, δάσκαλος σε Γκιαουρκιόι Μαγνησίας
1919-1922: φοίτησε στο ΕΚΠΑ
1922- 1924 Παγκύπριο Ιεροδιδασκαλείο Λάρνακας, συλλόγοι, «Κυπριακά Χρονικά»
1925 διδάκτορας στην Αθήνα-> Λειψία και Βερολίνο
1929: επιστροφή στην Ελλάδα καθηγητής σε Αρσάκειο, βιβλιονόμος σε
Ακαδημία Αθηνών
υφηγητής απ’ το 1930, το 1933 του προτάθηκε η έδρα της κλασικής φιλολογίας του Πανεπιστημίου της Πράγας, αλλά δεν αποδέχτηκε τη θέση.
Η προσωπικότητα του Συκουτρή και η προσφορά του στα ελληνικά γράμματα
πολέμιος τυπολατρίας, σχολαστικισμού
αριστοκρατία του πνεύματος (υποστήριζε δημόσια ότι η υψηλή διανόηση και η πνευματικότητα δε μπορεί παρά να είναι υπόθεση των ολίγων, των εκλεκτών και εκ των πραγμάτων μη προσβάσιμες από τους πολλούς ,τον λαό.)
κίνητρο: η επιθυμία να φέρει πνευματικές δημιουργίες παρελθόντος σε επαφή με πόθους κι αναζητήσεις του σύγχρονου άνθρωπου. Φιλολογία όχι παρελθομτολογία αν και αντλεί απ’το παρελθόν πασχίζει να κατανοήσει το παρόν με σκοπό να κτίσει το μέλλον.
Φιλολογία: αυτογνωσία, επίγνωση μοίρας ,το αδιάκοπο πλάσιμο -> ανυπέρβλητες αντιφάσεις και τραγικότητα ανθρώπινης ύπαρξης
έμφαση σε προσωπική επιλογή, πρόβλημα προσωπικής ευθύνης, ελευθερίας και της μοναξιάς σ’ ολόκληρη την έκταση.
πληθωρική προσωπικότητα γραμμάτων, κλασικός φιλόλογος καταπιάστηκε με βυζάντιο και νέα ελληνική φιλολογία. Διαλέξεις, ομιλίες ,δημοσιεύεις για διαχρονικούς εκπροσώπους των ελλ. γραμμάτων και για ευρωπαίους (Δάντης, Γκαίτε, Σαίξπηρ, Νίτσε) και τα πνευματικά ρεύματα της εποχής.
Η πρώτη μεγάλη του επιτυχία που το καθιέρωσε στους κορυφαίους φιλολόγους παγκοσμίως ήταν η διδακτορική του διατριβή μετά το τέλος των σπουδών του στο πανεπιστήμιο της Λειψίας, στην οποία αποδείκνυε ότι ο Επιτάφιος του Δημοσθένη δεν ήταν νόθος.Η διατριβή αυτή έκανε τόσο μεγάλη εντύπωση ώστε να τον παραδεχθεί ακόμη και ο πολύς Γερμανός Ότο Φον Βιλαμόβιτς
Υπερασπίστηκε τη γλωσσική διμορφία και δεν τάχθηκε ποτέ, υπέρ της δημοτικής ή της καθαρεύουσας , ενώ το ενδιαφέρον του για τη νεοελληνική λογοτεχνία εντοπίζεται κυρίως στις προσπάθειές του για τη συστηματική έκδοση του Διονύσιου Σολωμού και τις διαλέξεις και τα σχόλιά του στο «Δωδεκάλογο του Γύφτου» του Κωστή Παλαμά, καθώς και κριτικές σε έργα νεοελλήνων λογοτεχνών.
οι καινοτόμες και ριζοσπαστικές ιδέες του Συκουτρή έβρισκαν πολλούς εχθρούς τόσο στις τάξεις των αριστερών διανοούμενων (Γληνός κτλ), όσο και σε υπερσυντηρητικούς κύκλους της Ελληνικής εκπαίδευσης.
Σε ό,τι αφορά την κλασική αρχαιότητα, ο Συκουτρής συνέγραψε μελέτες όπως, μεταξύ άλλων, «Κριτικά εις Αντιφώντα (1925), «Ο ψευδολουκιάνειος Ωκύπους(1929)», «Και πάλιν ο Επιτάφιος του Δημοσθένους» (1931), «Επιστολές των Σωκρατικών» (1931), «Πλατωνικός Ευαγγελισμός» (1932), «Θεοκρίτεια» (1933). Επιπλέον, ασχολήθηκε ιδιαιτέρως με θέματα βυζαντινής φιλολογίας. Το διδακτορικό που ολοκλήρωσε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών είχε θέμα βυζαντινής φιλολογίας («Μιχαήλ Ψελλού, Βίος και Πολιτεία του οσίου Αυξεντίου κατά πρώτον εκδιδόμενος») και μία από τις σημαντικότερες μελέτες του ήταν η ανακοίνωσή του για τα προβλήματα της βυζαντινής επιστολογραφίας. Συνέγραψε κριτικές και συμβουλές σε κείμενα του Προκοπίου, του Μιχαήλ Ψελλού και του Λέοντος διακόνου.
Ασχολήθηκε επίσης και με θέματα λογοτεχνίας (όπως τα άρθρα του «Γραμματολογία» και «Κριτική», που συνέταξε για την Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια το 1929 και το 1931) και ειδικότερα νεοελληνικής φιλολογίας, στην οποία η συμβολή του ήταν πολύ σημαντική τόσο με μελέτες, όπως η ερμηνεία του Δωδεκάλογου του Γύφτου του Κωστή Παλαμάή το άρθρο για τις κριτικές εκδόσεις νεοελληνικών κειμένων, όσο και με θεωρητικά κείμενα για τη βιβλιογραφία της νεοελληνικής λογοτεχνίας (1933-1934), τις κριτικές εκδόσεις νεοελληνικών λογοτεχνημάτων (1935) και την αναγκαιότητα της διδασκαλίας της νεοελληνικής λογοτεχνίας, την οποία θεωρούσε αναγκαία για την κατανόηση της κλασικής γραμματείας. Είχε μάλιστα προτείνει το 1932 την ίδρυση αυτόνομης έδρας Νεοελληνικής Φιλολογίας, η οποία έως τότε ήταν ενιαία με την έδρα Μεσαιωνικής Φιλολογίας.
Ο Συκουτρής δημοσίευσε πλήθος μελετών για ποικίλα θέματα και, παρά τη σύντομη ζωή του, η επίδραση του γραπτού και προφορικού λόγου του στα πνεύματα της εποχής αλλά και στους μεταγενέστερους υπήρξε μεγάλη.
Υστεροφημία Συκουτρή
1947 Π. Κανελλόπουλος, Ι. Θεοδωρακόπουλος, Ν. Τωμαδάκης, Θ. Τσάτσος , φιλολογικό μνημόσυνο «Νέας Εστίας»
1949 Επανέκδοση Συμποσίου δίχως περικοπές από Ακαδημία
Ο Συκουτρής, καθώς έγραψε ο Τέλλος Άγρας (Εφημ. «Η Καθημερινή», … 27.9.1937, σ. 1) «έζησε αδιάκοπα με υψωμένο το θερμόμετρο. Στο υψηλότερο σημείο η στήλη έσπασεν απότομα». Αλλά, συμπληρώνει ο Παλαμάς (Εφημ. «Ελεύθερον Βήμα», … 25.9.1937, … σ. 17), «κι αν χάθηκε ο ψαλμός, πάντα άσβηστος ακόμα / κι άλιωτος μένει, σα να βγαίνει απ’ το δικό σου στόμα / και με τ’ αρχαία τα γράμματα και με τα νέα τα λόγια / σου πρέπουνε δοξάσματα λαϊκά και μοιρολόγια».
Σονέτο Σικελιανού
«ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΥΚΟΥΤΡΗΣ»
Στὸ μυστικὸν ἀνήφορο, τὸν ὕστερο ποὺ ἐπῆρες,
ψηλὰ στὸν Ἀκροκόρινθο, νὰ ξάστραψαν μπροστά Σου,
ὥς τὴν κορφὴ τῆς ἄσκησης, σὰ νἄταν μιά, οἱ τρεῖς Μοῖρες;
Ἄ, πῶς ἐχτύπαε δυνατά, τὴν ὥρ’ αὐτή, ἡ καρδιά Σου!
Κάτου στὸν κάμπο, ταπεινὲς φωνές, πικρὲς καὶ στεῖρες,
στὴ χλαλοή τους ἔσμιγαν, ἀνόσια, τ’ ὄνομά Σου.
Ἀπάνω ἐκεῖ, σὰ ν’ ἄνοιγαν οἱ αἰώνιες τοῦ Πηγάσου
φτεροῦγες, τοῦ ἄνεμου γλυκὰ πῶς ἔπαιζαν οἱ λύρες!
Κι’ ἄ, πῶς θὰ νἄταν δυνατό, σὰ γύριζες καὶ πάλι
στὸν ὄχλο, γιὰ τὴν ἄνιση ποὺ Σὲ καρτέραε πάλη,
ὅλο Σου τὸ αἷμα μονομιὰ ξοπίσω νὰ μὴ φύγει,
μὲ τὴν ἱερὴ ποὺ στὄθρεψε Πλατωνικὴ μανία,
βαθειά, πρὸς τὴν ἀπόκρυφη τοῦ Ἡράκλειτου Ἁρμονία,
ποὺ ἀπάνω κι ἀπ’ τὸ θάνατο τὴν ἀφουκρῶνται οἱ Λίγοι;
(ἀφιερώνεται εὐλαβικὰ στὴν κυρία ΧΑΡΑ ΣΥΚΟΥΤΡΗ).
Χαρακτηριστικό είναι ότι η βιβλιοθήκη της Ακαδημίας Αθηνών σήμερα φέρει το όνομα του λαμπρού αυτού φιλολόγου. Όπως ακριβώς είχε προφητεύσει ο ίδιος «η σκοτεινή αυτή υπόθεσις θα καταταχθή αύριον εις τας μελανωτέρας σελίδας της πνευματικής ζωής του τόπου».
