ΑΝ ΕΙΝΑΙ ΑΛΗΘΕΙΑ ότι η λέπρα γέννησε τελετουργίες αποκλεισμού που, ως ένα σημείο, αποτέλεσαν το πρότυπο και τη γενική μορφή του μεγάλου Περιορισμού, είναι εξίσου αλήθεια πως ο λοιμός γέννησε πειθαρχικά εγχειρήματα. Επακόλουθο του λοιμού δεν είναι τόσο ο μαζικός, δυαδικός διαχωρισμός ανάμεσα σε ένα σύνολο ανθρώπων κι ένα άλλο, όσο οι πολλαπλές διαιρέσεις, οι εξατομικευμένες κατανομές, μια σε βάθος οργάνωση της επιτήρησης και του ελέγχου, μια εντατικοποίηση και ένας διακλαδιζόμενος πολλαπλασιασμός της εξουσίας.Ο λεπρός εγκλωβίζεται σε μια πρακτική απόρριψης, εξορίας-εγκλεισμού· αφήνεται να χαθεί ως μέρος μιας μάζας που ελάχιστα ενδιαφέρει η διαφοροποίησή της· τα θύματα του λοιμού εγκλωβίζονται σε έναν λεπτομερή, τακτικό επιμερισμό, όπου οι ατομικές διαφοροποιήσεις είναι τα περιοριστικά αποτελέσματα μιας εξουσίας που πολλαπλασιάζεται, διαρθρώνεται και υποδιαιρείται.Από τη μια έχουμε τον μεγάλο εγκλεισμό, από την άλλη την ορθή εκπαίδευση. Τον λεπρό και τον διαχωρισμό του, τον λοιμό και τις τμηματοποιήσεις του. Ο πρώτος είναι στιγματισμένος· ο δεύτερος αναλυμένος και επιμερισμένος. Η εξορία του λεπρού και ο περιορισμός του λοιμού δεν ανάγονται στο ίδιο πολιτικό όραμα. Η πρώτη αφορά το όραμα μιας αγνής κοινότητας, ο δεύτερος το όραμα μιας πειθαρχημένης κοινωνίας: δύο τρόποι άσκησης της εξουσίας πάνω στους ανθρώπους, ελέγχου των σχέσεών τους, παρεμπόδισης του επικίνδυνου συγχρωτισμού τους. Η πόλη, που έχει πληγεί από την πανώλη διαπερνάται εξ ολοκλήρου από την ιεραρχία, την επιτήρηση, την παρακολούθηση, την καταγραφή· ακινητοποιημένη από τη λειτουργία μιας εκτεταμένης εξουσίας που ασκείται διαφορικά πάνω σε κάθε ατομικό σώμα – αυτή είναι η ουτοπία της τέλεια διοικούμενης πολιτείας. Ο λοιμός (θεωρούμενος τουλάχιστον ως ενδεχόμενο) είναι η δοκιμασία που στη διάρκειά της μπορούμε να καθορίσουμε με ιδεατό τρόπο την άσκηση της πειθαρχικής εξουσίας. Οι νομικοί, στην προσπάθειά τους να κάνουν τα δικαιώματα και τους νόμους να λειτουργήσουν σύμφωνα με την καθαρή θεωρία, τοποθετούνταν, με τη φαντασία τους, στην κατάσταση της φύσης· οι κυβερνώντες, που ήθελαν να δουν πώς θα λειτουργούσε η τέλεια πειθαρχία, ονειρεύονταν την κατάσταση του λοιμού. Για τα πειθαρχικά εγχειρήματα, η εικόνα του λοιμού ισοδυναμούσε με κάθε λογής σύγχυση και αταξία·ακριβώς όπως και η εικόνα του λεπρού, του αποκομμένου από κάθε ανθρώπινη επαφή, βρίσκεται στη βάση όλων των εγχειρημάτων αποκλεισμού.
ΣΧΗΜΑΤΑ λοιπόν διαφορετικά, όχι όμως και ασυμβίβαστα. Σιγά σιγά βλέπουμε μια προσέγγιση ανάμεσά τους, και αποτελεί ιδιομορφία του 19ου αιώνα το ότι στον χώρο του αποκλεισμού, όπου ο λεπρός ήταν άλλοτε ο συμβολικός του κάτοικος (ενώ οι αλήτες, οι ζητιάνοι, οι τρελοί και οι αποκλίνοντες αποτελούσαν τον πραγματικό του πληθυσμό), εφαρμόστηκε η τεχνική της εξουσίας που έχει στόχο τον πειθαρχικό διαχωρισμό. Μεταχειρίσου τους «λεπρούς» σαν να ήταν «θύματα πανώλης», πρόβαλε τις λεπτές κατατμήσεις της πειθαρχίας στον συγκεχυμένο χώρο του εγκλεισμού, χειρίσου τον με τις μεθόδους αναλυτικής κατανομής που προσιδιάζουν στην εξουσία, εξατομίκευσε τους αποκλεισμένους, αλλά χρησιμοποίησε τις διαδικασίες εξατομίκευσης για να επισημάνεις τον αποκλεισμό – αυτά ήταν που επιτελούσε συστηματικά η πειθαρχική εξουσία, από τις αρχές κιόλας του 19ου αιώνα στο ψυχιατρικό άσυλο, στο σωφρονιστήριο, στο αναμορφωτήριο, στο ίδρυμα επιτηρούμενης εκπαίδευσης και, ως έναν βαθμό, στο νοσοκομείο. Γενικά μιλώντας, όλες οι αρχές που ασκούν εξατομικευμένο έλεγχο λειτουργούν με διπλή μορφή: με τη μορφή της δυαδικής διαίρεσης και του στιγματισμού (τρελός-μη τρελός· επικίνδυνος-ακίνδυνος· φυσιολογικός-μη φυσιολογικός)· και με τη μορφή του καταναγκαστικού προσδιορισμού, της διαφορικής κατανομής (ποιος είναι αυτός συγκεκριμένα· πού πρέπει να βρίσκεται· πώς μπορεί να χαρακτηριστεί· πώς μπορεί να αναγνωριστεί· πώς μπορεί να του ασκηθεί μόνιμη επιτήρηση με εξατομικευμένο τρόπο κ.λπ.). Από τη μια μεριά, μεταχειρίζονται τους λεπρούς ως «θύματα της πανώλης», επιβάλλουν στους αποκλεισμένους τις τακτικές της εξατομικευτικής πειθαρχίας· κι από την άλλη, η καθολικότητα των πειθαρχικών ελέγχων επιτρέπει τον στιγματισμό του «λεπρού» και τη χρήση εναντίον του των δυαδικών μηχανισμών του αποκλεισμού. Η μόνιμη διαίρεση ανάμεσα στο φυσιολογικό και το μη φυσιολογικό, πού επιβάλλεται σε κάθε υποκείμενο, μας φέρνει στην εποχή μας, όπου βλέπουμε την εφαρμογή του δυαδικού στιγματισμού και της εξορίας του λεπρού και σε όλα τα άλλα αντικείμενα· η ύπαρξη ενός συνόλου τεχνικών και θεσμών, που έργο τους είναι να καταμετρούν, να ελέγχουν και να διορθώνουν το μη φυσιολογικό, θέτει σε λειτουργία τους πειθαρχικούς μηχανισμούς που παραπέμπουν στον φόβο της πανούκλας. Όλοι οι μηχανισμοί της εξουσίας που, ακόμα και σήμερα, οργανώνονται γύρω από το μη φυσιολογικό, για να το στιγματίσουν και να το μετασχηματίσουν, συντίθενται από αυτές τις δύο μορφές, από τις οποίες έλκουν τη μακρινή καταγωγή τους.
Απόδοση στα ελληνικά από το: Michel Foucault, Surveiller et punir. Naissance de la prison. Gallimard, Παρίσι 1975: 199-201.
Πηγή: https://digiscapes.org/2020/04/13/%CE%B4%CF%85%CE%B1%CE%B4%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B5%CE%BE%CE%B1%CF%84%CE%BF%CE%BC%CE%AF%CE%BA%CE%B5%CF%85%CF%83%CE%B7/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου