«Χα, χα, χα! Μα δεν υπάρχει ανεξαρτησία, θα μου πείτε γελώντας. Η επιστήμη μελέτησε πια τόσο καλά τον άνθρωπο, ώστε γνωρίζομε τώρα ότι η θέληση και το αυτεξούσιο, δεν είναι άλλο τίποτε από...».
--Συγγνώμη, κύριοι, από κει ακριβώς ήθελα κι εγώ ν' αρχίσω.Σας ομολογώ μάλιστα πως φοβήθηκα. Ήθελα ακριβώς να φωνάξω πως η επιθυμία εξαρτάται -ο Θεός ξέρει από τι-, και πως είναι ίσως προτιμότερο αυτό, μα σκέφτηκα την επιστήμη και στάθηκα. Αυτή την στιγμή μιλήσατε. Γιατί βέβαια, αν ανακάλυπταν πραγματικά τον τύπο που έχουν όλες οι επιθυμίες μας και όλες οι ιδιοτροπίες μας και μας εξηγούσαν από τι εξαρτώνται, ποιοι νόμοι τους διευθύνουν, πως εξελίσσονται, προς ποιο σκοπό τείνουν στην τάδε ή την τάδε περίπτωση, τέλος ένα αληθινό μαθηματικό τύπο, ίσως τότε κι ο άνθρωπος θα έπαυε να επιθυμεί∙ είμαι μάλιστα βέβαιος πως θα έπαυε. Γιατί, σκεφθείτε τι γλέντι! να επιθυμεί κατά διαταγή! Κι έπειτα, γιατί ο άνθρωπος θα γινόταν όμοιος με πλήκτρο αρμονίου ή κάτι απάνω κάτω τέτοιο; Γιατί ο άνθρωπος, χωρίς θέληση, χωρίς πόθους, δε θα 'ταν ίδιος με πλήκτρο, στην άκρη του σωλήνα ενός αρμόνιου; Τι λέτε; Ας εξετάσομε τις πιθανότητες : Μπορεί να γίνει αυτό ή όχι;
«Χουμ!— κάνετε --οι επιθυμίες είναι τις περισσότερες φορές λανθασμένες γιατί έχομε λανθασμένη ιδέα για τα συμφέροντά μας. Γι’ αυτό συμβαίνει να επιθυμούμε πράγματα παράλογα, επειδή σαν κουτοί που είμαστε βλέπομε στον παραλογισμό αυτό τον πιο εύκολο δρόμο να φτάξομε σ' εκείνο που θαρρούμε πως θα μας ωφελήσει και που το έχομε θέσει σα σκοπό. Λοιπόν όταν όλα θα εξηγηθούν και θα υπολογισθούν πάνω στο χαρτί πράγμα κατορθωτό, γιατί είναι ντροπή και παράλογο να πιστεύομε «εκ των προτέρων» πως ο άνθρωπος δεν θα γνωρίσει ποτέ μερικούς νόμους της φύσης)τότε χωρίς άλλο εκείνο που λέμε επιθυμίες δε θα υπάρχει πια. Αν ποτέ η επιθυμία συμφωνήσει τέλεια με τη λογική, τότε θα κρίνομε και δε θα επιθυμούμε πράγματα παρ άλογα, να βαδίζομε με το έτσι θέλω ενάντια στη λογική,να ποθούμε κάτι το επιζήμιο. Κι επειδή όλες οι επιθυμίες και όλα τα συμπεράσματα μπορούν να προϋπολογιστούν αφού θ' ανακαλύψομε μια μέρα του ς νόμους του αυτεξούσιού μας, επομένως,— χωρίς αστεία --μπορούμε να φανταστούμε κάτι σαν ένα πίνακα που θα βρίσκομε σ' αυτόν τι πρέπει να διαλέξομε. Παραδείγματος χάριν, αν θέλαμε να εξετάσομε και ν' αποδείξομε πως αν περιφρονώ κάποιον είναι γιατί έπρεπε να το κάνω μόνον κατ' α υτόν τον τρόπο, τι απομένει λοιπόν τότε από το αυτεξούσιό μου, προπάντων όταν είμαι μορφωμένος άν θρωπος κι έχω σπουδάσει μια οποιαδήποτε επιστήμη;Τότε θα μπορούσα να καθορίσω και τη ζωή μου,τριάντα χρόνια πιο πριν. Με μια λέξη αν κανονιστούν όλα έτσι, δε θα μας έμενε τίποτε πια να κάνομε∙ θέλοντας και μη θα καταλαβαίναμε. Γενικά πρέπει να παραδεχτούμε πως μερικές φορές και σε μερικές περιπτώσεις, η φύση δε μας ζητεί την άδεια∙ πως πρέπει να την παίρνομε όπως είναι κι όχι όπως τη θέλει η φαντασία μας∙ και πως αν θέλαμε πραγματικά ν' αποκτήσομε τον πίνακα και το ευρετήριο, μάλιστα, τι να κάνομε; ακόμα και τον άνθρωπο που θα βγάνει ο χημικός σωλήνας, πρέπει να τον παραδεχτούμε! Γιατί αλλιώτικα, η φύση θα μας κυριέψει και...».
—Μάλιστα, μα να για μένα που είναι ο κόμπος! Κύριοι, συγγνώμη, μα ξεχάστηκα κι άρχισα να φιλοσοφώ∙ τι τα θέτε,έχω σαράντα χρόνια στο υπόγειο! Επιτρέψετέ μου λίγη φαντασία. Βλέπετε : η λογική, κύριοι, είναι εξαίρετο πράγμα, σύμφωνοι, μα η λογική είναι λογική μόνο, και ευχαριστεί μόνο το μυαλό του ανθρώπου, ενώ η θέληση είναι όλη η εκδήλωση της ζωής με τη λογική της μαζί και μ'όλες τις σπαζοκεφαλιές της. Και μολονότι η ζωή μας δεν είναι συχνά περίφημη στην εκδήλωσή της αυτή, όπως κι αν έχει, είναι η ζωή και όχι απλώς η εξαγωγή της τετραγωνικής ρίζας. Γιατί, εγώ παραδείγματος χάριν θέλω, φυσικά, να ζήσω για να ικανοποιήσω όλη τη ζωική μου δυναμικότητα και όχι μόνο τη δυναμικότητα της λογικότητας που είναι το εικοστό απάνω κάτω μέρος, όλης της ζωτικότητάς μου. Τι ξέρει η λογική; Η λογική ξέρει μόνο εκείνο που ο χρόνος την έκανε να μάθει.
Μετάφραση: Γιώργος Σημηριώτης
