Γιώργος Σεφέρης, «Η ωραία Ελένη»

Είναι γνωστό ποιος είναι ο μύθος που υιοθετεί ο Ευριπίδης. Η Ελένη δεν πήγε ποτέ στην Τροία· μαζί με τον Πάρη έμενε, όλη τη φοβερή εκείνη δεκαετία της ανθρωποσφαγής, ένα είδωλο, ένα φάντασμα της Ελένης που είχαν βάλει στη θέση της πραγματικής οι θεοί. Για ένα φάντασμα, για ένα απατηλό καθρέφτισμα της πραγματικότητας είχαν σπαταληθεί τόσοι άνθρωποι και τόσα πάθη.

Η «καινή Ελένη», όπως την ονομάζει ο Αριστοφάνης (Θεσμοφοριάζουσαι, στ. 850), παίχτηκε, καθώς εικάζουν, τον Απρίλη του 412 π.Χ., αλλά ο Ευριπίδης, όπως φαίνεται και από την Ηλέκτρα του που παραστάθηκε ένα χρόνο νωρίτερα, είχε κατά νου το έργο τουλάχιστο από τον καιρό της Σικελικής καταστροφής. Το θανατηφόρο εκείνο χτύπημα του μεγαλείου της Αθήνας.

Αυτά, τότε. Όσο για μένα, η «καινούρια Ελένη» μού έδωσε ένα μαθηματικό τύπο, θα έλεγα, της ματαιότητας και του εμπαιγμού των πολέμων.

Όταν έτυχε κάποτε να γράψω πάνω σ’ αυτή την Ελένη, άκουσα από ευαίσθητους φίλους τούτη την αντίδραση: «Τί κρίμα! Αν δεν είχε πάει η Ελένη στην Τροία, δε θα είχε δημιουργηθεί το μεγάλο έπος. Για να γίνει το τραγούδι του θυμού έπρεπε να γίνει ο Τρωικός πόλεμος». Δεν είμαι ικανός να παρακολουθήσω υποθετικές σκέψεις τέτοιας λογής. Μόνο που σκέπτομαι πως αν έγραψα κάποτε ποιήματα για τις δυστυχίες των ανθρώπων, δεν είχα ποτέ μου τη λοξή σκέψη να ευχηθώ τις δυστυχίες των ανθρώπων για να μπορώ να γράψω ποιήματα.

Ξέρουμε την ιστορία που διηγείται ο Πλάτων (Φαίδρος, 243α), κάμποσα χρόνια μετά την Ελένη του Ευριπίδη, για τον παλαιό ποιητή Στησίχορο που έχασε το φως του γιατί κατηγόρησε άδικα την Ελένη, και το ξαναβρήκε μόλις έγραψε τη λεγόμενη Παλινωδία του:

Δεν είναι αληθινός τούτος ο λόγος·
δεν μπήκες στα υπερήφανα καράβια
κι ούτε έφτασες στης Τροίας το κάστρο.

Αλλά προτιμώ να θυμηθώ τώρα μιαν άλλη περικοπή του ίδιου, από την τρίτη επιστολή του, στον Διονύσιο, τον τύραννο των Συρακουσών:

«Κι αν παραδέχεσαι πως είναι σοφός ο Στησίχορος, μιμήσου την Παλινωδία του και πέρασε από την ψευτιά στην αλήθεια» (319e).



Εγώ τουλάχιστο το παραδέχομαι.

Από τις Δοκιμές Γ΄ (1992)

[πηγή: Ο Σεφέρης για νέους αναγνώστες, φιλολ. επιμ. Ευριπίδης Γαραντούδης, Τάκης Καγιαλής, ερευν. συνεργασία Σάκης Σερέφας, Ερρίκος Σοφράς, Ίκαρος, Αθήνα 2008, σ. 260-261]